Marcin Horbowy
Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku

Absolwenci na słupskim rynku pracy

Z końcem każdego roku szkolnego tysiące młodych ludzi opuszcza szkoły. Większość z nich podejmuje starania w celu uzyskania zatrudnienia. Jednakże wejście na rynek pracy młodzieży kończącej naukę, utrudnia przestarzała i nieprzystosowana do potrzeb gospodarki rynkowej struktura edukacyjna. Problem ten dotyczy, przede wszystkim kształcenia zawodowego, które w opinii zarówno pracodawców jak i samych uczniów, w niewielkim stopniu przygotowuje do podejmowania samodzielnych ról zawodowych. 
Młodzi ludzie opuszczając szkoły, wyposażeni zostali w pewien zakres wiedzy. Pomimo posiadanej wiedzy i indywidualnych umiejętności, w większości, absolwenci szkół nie są przygotowani na spotkanie z przyszłym pracodawcą. Wchodząc w życie zawodowe, nie zdają obie sprawy z własnych atutów, nie zastanawiają się nad nimi. Ich poczuciu niepewności na rynku pracy, często towarzyszą wątpliwości co do słuszności podejmowanych wyborów, brak wiary w skuteczność własnych działań. Często w trakcie ich edukacji pomijane były elementarne wiadomości, jak wykorzystać zdobytą wiedzę na rynku pracy, a w szczególności, jak zaproponować ją pracodawcy, aby uzyskać zatrudnienie. 
Na dzień 31.08.2001 r. w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy znajdowało się 627 absolwentów, którzy stanowili 2,97% ogółu bezrobotnych. Analiza stanu bezrobotnych absolwentów wykazuje, że 73,0% stanowią absolwenci szkół średnich, 24,6% to absolwenci szkół zawodowych, 1,7% - absolwenci szkół wyższych oraz 0,7% absolwenci szkół specjalnych. Bez prawa do zasiłku pozostaje 89,8% z nich.
Za absolwenta uznany jest bezrobotny w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie ukończenia szkoły lub zaświadczeniu o ukończeniu kursu, jeżeli jest: absolwentem ponadpodstawowej szkoły publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej, szkoły wyższej państwowej lub niepaństwowej dla młodzieży, absolwentem studiów podyplomowych lub doktoranckich, podjętych w okresie 6 miesięcy od dnia ukończenia wyższej szkoły, szkoły wyższej państwowej lub niepaństwowej dla dorosłych, jeżeli w ostatnich 12 miesiącach trwania nauki nie był zatrudniony na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy o pracę nakładczą, absolwentem co najmniej 12 miesięcznego przygotowania zawodowego odbytego w ramach Ochotniczych Hufców Pracy, absolwentem dziennych kursów zawodowych, trwających co najmniej 24 miesiące, jeżeli w okresie ostatnich 12 miesięcy ich trwania nie był zatrudniony, absolwentem szkoły specjalnej, niepełnosprawnym, który uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu.
Status absolwenta wygasa z upływem 12 miesięcy od daty ukończenia szkoły lub nauki.
Bezrobotni nie posiadający żadnych doświadczeń zawodowych znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji. Poszukiwanie pierwszej pracy przez absolwentów jest okresem ważnym z punktu widzenia dalszego życia zawodowego. Doświadczenia związane z poszukiwaniem pierwszej pracy mogą ukształtować stosunek do pracy i przyszłe zachowanie się na rynku. Rozpoczęcie kariery zawodowej, od rejestracji w ewidencji bezrobotnych, opóźnia indywidualny start w dorosłe życie, nie daje perspektyw niezależności i stabilizacji ekonomicznej.
Zasadniczy problem, wśród bezrobotnych absolwentów powiatu słupskiego, stanowią uczniowie liceów ogólnokształcących, którzy pomimo średniego wykształcenia, nie posiadają żadnych kwalifikacji. Jeżeli absolwenci szkół ogólnokształcących nie kontynuują nauki na wyższej uczelni, bądź nie zdobywają kwalifikacji na kursach, to trudno im znaleźć pracę.
Jednym z elementów walki z bezrobociem wśród absolwentów mogą być licea profilowane, które mogą dać młodzieży lepsze przygotowanie ogólne, pomoc w planowaniu własnej kariery, nauczyć przedsiębiorczości i zaradności. Planowane jest stworzenie systemu koordynacji edukacji zawodowej i rynku pracy, szczególnie monitoringu zawodów, w których ciężko znaleźć dziś zatrudnienie. Planuje się wprowadzenie dwustronnych umów między szkołami, a zakładami pracy, które pomogą zmniejszyć bezrobocie absolwentów. 
Takie dwustronne umowy mogą być korzystne dla obydwu stron. Przedsiębiorcom zależy dziś na rekrutacji młodych, dobrze przygotowanych absolwentów, a szkole na organizacji praktyk zawodowych na nowoczesnych i dobrze wyposażonych stanowiskach pracy. 
Szkoła zawodowa powinna dysponować informacjami o zatrudnieniu (bezrobociu), karierach, opinii absolwentów o przydatności wiedzy zdobytej w szkole. Rezultaty tych badań powinny być wykorzystane następnie do korekty struktury i treści kształcenia. Jest to absolutny wymóg gospodarki rynkowej.
Powiatowe Urzędy Pracy dysponują różnymi formami aktywizacji absolwentów. Duży nacisk kładziony jest na to, żeby absolwent jak najszybciej po ukończeniu szkoły podjął pracę zawodową. 
Jedną z form aktywizacji są staże, czyli nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania zadań w miejscu pracy przez absolwenta, bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. PUP kieruje absolwenta do odbycia stażu u pracodawcy, po uzyskaniu jego zgody lub na jego wniosek. Staż może trwać przez okres, nie dłuższy, niż 12 miesięcy. Odbywa się na podstawie umowy, zawartej przez Powiatowy Urząd Pracy z pracodawcą. 
Kolejna forma aktywizacji zawodowej bezrobotnych absolwentów, to praca w instytucjach użyteczności publicznej oraz organizacjach społecznych i kulturalnych. Absolwent, na swój wniosek lub z inicjatywy urzędu pracy, może zostać skierowany przez urząd pracy na zasadach robót publicznych, do wykonania przez okres do 6 miesięcy pracy, nie związanej z wyuczonym zawodem, w wymiarze nie przekraczającym połowy wymiaru czasu pracy. Absolwent może zostać skierowany do pracy w instytucjach użyteczności publicznej oraz organizacjach zajmujących się problematyką kultury, oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej oraz opieki społecznej.
Poza tym absolwenci mogą korzystać z pozostałych form pomocy bezrobotnym, czyli: szkoleń, poradnictwa zawodowego, pożyczek na podjęcie działalności gospodarczej. 
W pierwszej połowie 2001 roku podpisano umowy absolwenckie dla 8 osób, oraz 22 osoby skierowano na staż. To niewiele, ale na tylko tyle niestety, pozwalają skromne środki przekazywane z Funduszu Pracy na aktywne formy zwalczania bezrobocia. Nasi absolwenci odbywają staże w bankach, policji i urzędach na terenie powiatu.
Na podstawie, dotychczasowych obserwacji, prowadzonych w PUP w Słupsku stwierdzić można, iż absolwenci szkół ponadpodstawowych, a zwłaszcza młodzież kończąca naukę na poziomie dziennych szkół zawodowych i średnich, jest grupą szczególnie zagrożoną długotrwałym bezrobociem i stanowi potencjalną tzw. "grupę ryzyka". Kończąc naukę w szkole i osiągając wiek 18-20 lat, młody człowiek po raz pierwszy startuje w życie zawodowe, napotykając często na poważną przeszkodę w postaci braku możliwości zatrudnienia.
Pracownicy urzędów pracy z obserwacji zachowań swoich klientów, zarówno grupy bezrobotnych absolwentów, jak i pracodawców, wymieniają wiele powodów, wywierających istotny wpływ na problemy z zatrudnieniem absolwentów. 
Pracodawcy, w ocenie urzędników, zatrudniający pracownika, oczekują od niego nie tylko wiedzy teoretycznej, ale także umiejętności praktycznych i doświadczenia w wykonywaniu pracy na określonym stanowisku. Widoczna jest wyraźna rozbieżność, pomiędzy umiejętnościami i predyspozycjami zawodowymi absolwentów, a wymaganiami stawianymi przez pracodawców, warunkującymi zatrudnienie pracownika. 
Wiedza teoretyczna i praktyczna zdobyta podczas nauki w szkole i praktyk zawodowych, nie daje gwarancji otrzymania pracy. Coraz częściej, młody człowiek aby otrzymać pracę musi wykazać się innymi, dodatkowymi umiejętnościami, takimi jak: znajomość języków obcych, posiadanie prawa jazdy, umiejętność obsługi komputera, nowoczesnych urządzeń biurowych itp. 
Pracodawca chcąc ponieść, jak najmniejsze koszty związane z zatrudnieniem pracownika, proponuje najniższe wynagrodzenie, bez uzależnienia wysokości pracy, od zaangażowania i efektów uzyskiwanych przez niego w pracy. Zdaniem pracowników urzędu pracy - na rynku pracy istnieje blokada w zatrudnianiu absolwentów, poza pewnymi kategoriami osób o nowoczesnych, czy deficytowych specjalnościach. Dlatego też pierwszy kontakt bezrobotnych absolwentów z pracodawcą, nie zawsze, jest budujący. Kobiety kojarzą się szefom firm z ciążą i macierzyństwem, często zdarza się, iż - wbrew prawu - żądają zaświadczeń lekarskich. Mężczyźni natomiast kojarzą się z wojskiem, w związku z czym pracodawcy żądają uregulowanego stosunku do służby wojskowej. Od kandydatów do pracy domagają się pełnej dyspozycyjności, co eliminuje osoby uczące się w systemie zaocznym lub wieczorowym, gdyż może to wiązać się z koniecznością dostosowania rozkładu czasu pracy do systemu zajęć szkolnych. Chcą też, by młody człowiek miał wszystkie atrybuty młodości: zdrowie, siłę, dynamizm, a zarazem wieku dojrzałego, czyli praktykę i doświadczenie. 
Po analizie danych, z ostatnich dwóch lat, dotyczących struktury bezrobocia według poziomu wykształcenia, zauważyć można, iż liczba bezrobotnych rośnie na różnych poziomach wykształcenia. Bezrobocie wśród osób z wyższym wykształceniem jest zjawiskiem nowym ale coraz bardziej niepokojącym. Już nawet posiadanie dyplomu szkoły wyższej, mniej niż dawniej chroni przed bezrobociem. Młodzi ludzie zdają sobie z tego sprawę, ale nie rezygnują z dokształcania, ponieważ bez tego dyplomu, ich szanse na znalezienie pracy byłyby jeszcze mniejsze. 
Przyczyny problemów, związanych z zatrudnieniem wchodzącej na rynek pracy młodzieży, leżą także po stronie samych absolwentów. Młodzi ludzie są przekonani o posiadaniu wysokich kwalifikacji zawodowych, posiadają wysokie aspiracje, prezentując postawy roszczeniowe, które nie mają przeważnie odzwierciedlenia w ich rzeczywistych umiejętnościach. 
Podsumowując zawarte w artykule rozważania trudno jest jednocześnie odpowiedzieć na pytanie, czy młodość jest szansą, czy barierą na rynku pracy. Generalnie młodzi ludzi są zwalniani w pierwszej kolejności. Trudno jest też znaleźć im pierwszą pracę. Jednak w związku z większą elastycznością, umiejętnością przystosowania, lepszymi na ogół kwalifikacjami, pozostają bez pracy krócej, niż starsi bezrobotni. Wydaje się zatem, że generalnie młody wiek (18-24) ułatwia start, na jakże trudnym, słupskim rynku pracy.
Jednak do czasu, kiedy nie zostanie ograniczona skala omawianych problemów, ułatwienie podjęcia absolwentom pierwszego zatrudnienia będzie trudnym zadaniem dla powiatowych urzędów pracy.