Bartłomiej Piotrowski
Rozwój społeczeństwa informatycznego szansą na przezwyciężenie wykluczenia społecznego.
Doświadczenia Unii Europejskiej na tle sytuacji w Polsce
Przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi1 stwierdził w jednym ze swoich programowych wystąpień:
"Zagadnienie e-ekonomii jest zjawiskiem złożonym ale jedno musimy zrozumieć. Dobrobyt 375 milionów mieszkańców Unii Europejskiej lub raczej pół miliarda, jeżeli doliczymy obywateli krajów kandydackich, zależy od tego."
Z wystąpienia tego widać jak wielką wagę Unia przywiązuje do całokształtu spraw związanych z rozwojem społeczeństwa informatycznego, dodatkowo dla Polski ważkim elementem tego wystąpienia jest fakt uwzględnienia w przesłaniu Przewodniczącego Romano Prodiego także krajów kandydackich (w tym i Polski). W tym świetle interesującym wydaje się bliższe zapoznanie się z treścią i przesłaniem, zawartym w opublikowanym ostatnio (18 września 2001 r.) Raporcie na temat roli, jaką w przezwyciężaniu wykluczenia społecznego może odegrać rozwój społeczeństwa informatycznego..
18 września 2001 wraz z ogłoszeniem raportu poświęconego problematyce wykluczenia społecznego, Komisja Europejska opublikowała specjalny "dokument roboczy" poświęcony temu zagadnieniu. Materiał ten to specjalny Raport p.t.:
e-Inclusion
The Information Society's potential for social inclusion in Europe2
Przy okazji publikacji w/w Raportu Pani Komisarz Diamantopoulou3 stwierdziła :
"Wyzwanie przed nami stojące jest podwójne:
Ř Musimy w pełni wykorzystać nowe technologie w celu zwalczania i zapobiegania wykluczeniu społecznemu.
Ř Musimy upewnić się, że wszyscy Europejczycy mogą w pełni wykorzystać możliwości ekonomiczne i socjalne wynikające z wiedzy jaką społeczeństwo oferuje.
Dlatego też, właśnie zatrudnienie i polityka społeczna, są centralnymi zagadnieniami w wysiłkach Unii Europejskiej na drodze do ekonomi opartej na wiedzy ".
We wstępie do Raportu przedstawiony jest jego kluczowy przekaz:
Użycie Internetu w Krajach Członkowskich Unii Europejskiej wzrasta we wszystkich grupach i kategoriach ekonomiczno-społecznych.
Ř 93% aktualnych użytkowników Internetu w UE uważa, że ludzie pozbawieni dostępu do Internetu znajdują się w sytuacji utraty istotnych szans.
Ř Około 50% osób nie mających w krajach UE dostępu do Internetu potwierdza negatywny, ich zdaniem, wpływ wyłączenia ze społeczeństwa informatycznego.
Podstawowe dane odnoszące się do dostępu do Internetu w Unii Europejskiej przedstawia wykres 1.
Dane te, jak stwierdzają autorzy raportu, pokazują wzrost dostępności do Internetu, jednocześnie jednak ma miejsce niepokojące zjawisko zwiększania się rozwarstwienia w dostępie pomiędzy poszczególnymi grupami, a w szczególności pomiędzy:
Wykres 1. Dostęp do Internetu w Unii Europejskiej (w %)
Źródło danych Eurobarometr czerwiec 2001
mężczyznami a kobietami
zatrudnionymi a bezrobotnymi
wysokich i niskich dochodach
dobrze wyedukowanych i o niskim poziomie wykształcenia
młodymi i starymi.
Niemniej (szczególnie na tle zamieszczonych poniżej danych odnoszących się do sytuacji w Polsce ) widać, iż Internet w Unii Europejskiej jest już medium dostępnym dla względnie szerokich grup społeczeństwa.
Sytuacja, w której co trzeci Europejczyk w tym także co czwarty bezrobotny mają dostęp do Internetu, kontrastuje z sytuacją Polski, gdzie tylko co szósty z naszych obywateli ma doń dostęp (mniej niż europejski bezrobotny i ubogi!).
Dostęp do Internetu w Polsce
- W listopadzie 2000 r. dostęp do Internetu deklarowało 16,2% respondentów - stanowi to około 5 mln osób w całej populacji.
- 70,5% osób posiadających dostęp do Internetu korzysta z niego.
- Wśród osób, które obecnie nie posiadają dostępu do Internetu 4,3% planuje go uzyskać w najbliższej przyszłości.
źródło TNS OBOP interbus w listopadzie N=2013 , pomiary zrealizowano 11-13 XI oraz 25-27 XI 2000
Wyłączenie w zakresie udziału w społeczeństwie (e-wyłączenie/e-włączenie) informacyjnym kumuluje się na ogół z innymi kategoriami wykluczenia społecznego.
Głównymi zauważanymi barierami są:
- Brak możliwości dostępu do internetu (i innych nowych mediów)
- Brak dostępu do wiedzy - szkoleń.
Dodatkową barierą jest brak świadomości, możliwości wynikających z
e-włączenia - około 1/4 obywateli Krajów Członkowskich UE nie zdaje sobie sprawy z możliwych korzyści, wynikających z e-włączenia w ich osobistym życiu.
Jako odpowiedź na te wyzwania zagadnienie e-włączenia staje się kluczowym celem dla Europejskich Strategii Zatrudnienia i Włączenia Społecznego5 .
Jest to przy tym działanie cieszące się szerokim poparciem europejskiej opinii publicznej: Na pytanie czy potrzebne są aktywne działania zmierzające do poszerzenia e-właczenia 2/3 obywateli krajów członkowskich UE odpowiada tak.
Wykres 2. Poparcie dla aktywnej polityki e-włączenia
W ramach "e-Europe Action plan"6 specjalna grupa złożona z reprezentantów Państw Członkowskich zaproponowała podjęcie konkretnych aktywnych działań obejmujących:
- Wykorzystanie potencjału płynącego ze Społeczeństwa Informacyjnego dla ludzi upośledzonych poprzez rozwój usług "on-line "
- Usuwanie barier w dostępie w tym poprzez edukację informatyczną
(e-litercacy)
- Rozwój szerokiego partnerstwa społecznego w tym zakresie
Oraz
- Uznanie e-włączenia jako integralnego elementu polityki zapobiegania wyłączeniu społecznemu.
W czasie sesji Rady Europejskiej w Lizbonie dn. 23-24 marca 2000 roku szefowie rządów i państw Piętnastki Unii Europejskiej wytyczyli dla Europy ambitny cel na następne dziesięciolecie: ma ona stać się
"najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarką na świecie".
Rada uznała, że istnieje pilna potrzeba szybkiego wykorzystania przez Europę możliwości, jakie stwarza właśnie taka gospodarka, a zwłaszcza Internet. Aby zaspokoić tę potrzebę, w Feirze w dniach 19-20 czerwca 2000 r. ogłoszono Plan Działaia eEuropa.
e-Europe Action Plan - został przyjęty przez głowy państw i rządów Krajów Członkowskich Unii Europejskiej w roku 2000 dla zapewnienia rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Ogólnym hasłem programu jest :
"Nauczyć stary kontynent nowych sztuczek"
Podstawowe cele realizacyjne Programu to:
Cel 1 -tańszy, szybszy i bezpieczniejszy Internet
Cel 2 - Inwestowanie w ludzi i umiejętności
Cel 3 - Stymulowanie użycia Internetu
Zgodnie z zidentyfikowanymi wyzwaniami i w oparciu o w/w e-Europe Action Plan priorytetowymi konkretnymi działaniami proponowanymi przez Raport są (między innymi):
Ř Umożliwienie dostępu do Internetu poprzez Punkty Publicznego Dostępu do Internetu (PIAP - Public Internet Acces Points)
- e-Edukacja dla e-Włączenia (e-Learning for e-Inclusion)
Zwłaszcza idea PIAP wydaje się bardzo interesująca i warta ewentualnego zaadoptowania.
Idea jest prosta i wychodzi z założenia, iż każdy kto nie ma dostępu do Internetu w pracy i (lub) nie stać go na posiadanie go w domu, winien mieć możliwość dostępu w swoim najbliższym sąsiedztwie. e-Europe Action
Plan przewiduje specjalne finansowanie takiej aktywności w ramach Funduszy Strukturalnych.
Miejscem gdzie najczęściej instalowane są PIAP to biblioteki publiczne, ale PIAP instaluje się także w:
- Urzędach (często tak aby były dostępne i po godzinach urzędowania)
- Szkołach i Uczelniach (często instytucje te udostępniają swoje laboratoria komputerowe dla wszystkich)
- Pocztach
- Urzędach Pracy
- Biurach Pomocy Społecznej
- Ośrodkach młodzieżowych i dla osób starszych
- Specjalnych Centrach Informacyjnych
- Ulicach
- Poprzez dofinansowanie dostępu w komercyjnych kawiarenkach internetowych
Według stanu na jesieni roku 2001 zakres stosowania PIAP w Państwach Członkowskich nie jest jeszcze szeroki.
Liczba PIAP w całej UE wynosi nieco ponad 18 tysiecy punktów.
Średnio w UE z tego typu dostępu do internetu korzysta 8% internautów.
Najwięcej bo, aż 24 % w Finlandii.
Zgodnie z tradycją w większości raportów unijnych i w omawianym Raporcie zawarte są liczne przykłady tzw. "dobrej praktyki" - poniżej przedstawionych jest kilka z nich:
Jak już zostało napisane powyżej, biblioteki publiczne są tym miejscem, gdzie w wielu krajach występuje najwięcej PIAP. W kilku krajach:
Danii
Finlandi
Irlandii
Portugali
Niemczech (90%)
W 100% bibliotek publicznych istnieje możliwość skorzystania z internetu.
We Francji uruchomiono specjalny program "Cyberposte" - w ramach w/w programu zainstalowano terminale publicznego dostępu do internetu w 1000 urzędów pocztowych. Pierwsza godzina korzystania z tych terminali jest dla każdego za darmo. W ramach publicznych usług pocztowych oferowane są stale skrzynki e-mailowe dla obywateli.
W Portugalii podobnie, w wielu (223) urzędach pocztowych zapewniono publiczny dostęp do internetu.
W Austrii zainstalowano w Wiedniu 300 PIAP kolumn na ulicach.
Podobne kolumny zainstalowane zostały w Bolonii we Włoszech.
Oprócz zapewnienia publicznego dostępu do internetu wiele z Krajów Członkowskich UE realizuje programy zachęt i pomocy w celu zapewnienia łatwiejszego (tańszego) dostępu indywidualnego.
Stosowane są różnorakie formy od przekazywania lub tańszego odsprzedawania starych (ale sprawnych) komputerów wycofywanych z urzędów poprzez system dotacji (szczególnie dla niepełnosprawnych) - w tym zakresie w Polsce stosowane są podobne rozwiązania.
Telepraca7 pilotażowy program celowy PFRON wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych w poszukiwanych innowacyjnych zawodach wykorzystujących techniki informatyczne. Cel programu to:
- Zatrudnienie osób niepełnosprawnych o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w poszukiwanych zawodach, wymagających uzyskania kwalifikowanych umiejętności informatycznych oraz odpowiednio przystosowanych i wyposażonych w specjalistyczny sprzęt komputerowy stanowisk pracy.
- Przeprowadzenie analizy wyników realizacji programu pod względem możliwości upowszechnienia zatrudnienia w systemie telepracy.
Raport zwraca też uwagę na rolę jaką w przełamywaniu barier i redukcji wykluczenia mogą odgrywać inne (poza internetem) nowe technologie.
Pierwszym interesującym medium - którego użycie może również posłużyć przełamywaniu barier, jest zdaniem autorów Raportu - Telefonia Komórkowa.
Dostęp do popularnych "komórek" jest większy niż do Internetu. Mniejsze jest też zróżnicowanie w dostępie w poszczególnych kategoriach socjo-ekonomicznych.
Wykres 3. Dostęp do Telefonii Komórkowej
Bezrobotni Kobiety Ubodzy Bez wykszt.
Ubogie K. Emeryci
Problemem oczywiście jest stosunkowo niewielki zasób informacji możliwy do przekazania w dzisiejszym stanie rozwoju technicznego telefonii komórkowej (WAP jest, na dziś technologią o małym zasięgu). Jednakowoż szybki rozwój technologiczny może w znaczący sposób zwiększyć użyteczność tego narzędzia.
Dla porównania warto przyjrzeć się danym pokazującym stan rozwoju współczesnych mediów elektronicznych w Polsce (na tle UE).
Kolejnym nowym medium w krajach UE staje się telewizja cyfrowa. Na dzień dzisiejszy zasięg tego medium jest jeszcze bardzo ograniczony, tylko 11% obywateli unii ma takie TV. Jednakowoż rozwój tego medium może być bardzo interesujący - szczególnie wobec braku bariery psychologicznej, jaka dla wielu osób występuje w przypadku komputerów.
e-Edukacja dla e-Włączenia (e-Learning for e-Inclusion) to kolejny ważki program proponowany przez Raport.
Wyposażenie wszystkich ludzi w umiejętności konieczne do włączenia w społeczeństwo informatyczne - to kluczowy element polityki UE.
Chodzi przy tym, nie tylko o wykształcenie umiejętności w zakresie posługiwania się nowymi technologiami, w zakresie potrzeb wynikających z ewentualnego zatrudnienia ale o problem znacznie szerszy - o podstawowe umiejętności korzystania z wszystkich możliwości jakie stwarza współczesne społeczeństwo informatyczne.
Istotnym elementem na drodze do upowszechniania tej wiedzy jest przełamanie występujących barier psychologicznych.
W podsumowaniu, Raport stwierdza:
1. Wszystkie Kraje Członkowskie UE są zagrożone e-wyłączeniem
2. Wszystkie Kraje Członkowskie winny podjąć opisane powyżej kroki
3. Kierunkiem powszechnego działania winno być:
Od rozszerzenia dostępu do wykorzystania możliwości
4. Publiczne Punkty Dostępu do Internetu są jedną ze sprawdzonych dróg poszerzenia dostępu
5. Istotną rolę w tym procesie winni odegrać partnerzy społeczni
Przyglądając się powyższym stwierdzeniom należy stwierdzić, iż przesłanie w nich zawarte w takim samym stopniu jak do dzisiejszych Krajów Członkowskich Unii odnosi się do sytuacji w Polsce. Pozostaje mieć nadzieję, iż nie czekając na przystąpienie do UE - kiedy to zalecenia powyższe będą nas dotyczyć formalnie - rozwój społeczeństwa informatycznego uzyska należytą rangę i w Polsce.
Bibliografia.
B. Piotrowski, Polityki Unii Europejskiej w zakresie wykluczenia społecznego, Warszawa, listopad 2001, Maszynopis
e-Europe Action plan - http://europa.eu.int/information_society/eeurope/action_plan/index_en.htm
e-inclusion report: http://europa.eu.int/comm/employment_social/soc-dial/info soc/esdis/documents.htm
e-Europe - http://europa.eu.int/information_society/eeurope/index_en.htm
Social Exclusion : Commission Takes First Step Towards Eu Poverty Strategy - http://europa.eu.int/comm/employment_social/news/2001/oct/i01_1395_en.html
Społeczeństwo informacyjne - http://egov.pl/teksty/spoleczenstwo_informacyjne/spoleczenstwo_informacyjne.php
Telepraca - http://www.pfron.org.pl/4/4_14.htm
TNS OBOP - Korzystanie z Internetu 2000 http://www.obop.com.pl/internet/200012komunikat_interbus_IE4_pliki/frame.htm