Czy "euroskleroza" oddziałuje?
Reformy instytucjonalne a sytuacja rynków pracy 
w Europie Środkowej i Wschodniej w latach 90-tych

Michelle Riboud - Bank Światowy
Carlos Silva-Jauregui - Bank Światowy
Carolina Sánchez-Páramo - Bank Światowy

czerwiec 2001

	I. Wstęp
	II. Stopień elastyczności rynków pracy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Analiza instytucji rynku pracy w latach 90-tych
	III. Produkcja a dynamika rynku pracy w okresie transformacji
	IV. Wnioski

I. Wstęp

Kwestia czy sztywne regulacje rynku pracy są w istotny sposób odpowiedzialne za utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia jest centralnym tematem dyskusji w Europie. Wielu analityków przeciwstawia europejskie rynki pracy jako zbyt sztywne rynkom krajów Ameryki Północnej, gdzie prawna ochrona pracy jest znacznie słabsza, natomiast mobilność znacznie wyższa. Stosunkowo wysoki poziom bezrobocia, jaki istnieje w wielu miejscach w Europie, często jest przypisywany działaniu owych sztywnych regulacji.

Perspektywa akcesji nowych krajów do Unii Europejskiej nadaje tej dyskusji tym większą aktualność. Kraje kandydackie muszą dostosować swoje ustawodawstwo i politykę do "acquis communautaire", wspólnotowego dorobku prawnego. Ciekawe więc czy kraje te wprowadziły na własnych rynkach pracy te same regulacyjne ograniczenia, jakie panują w pozostałych krajach europejskich. Jeszcze ważniejsza jest odpowiedź na pytanie czy owe sztywne regulacje - jeśli zostały wprowadzone - spowolniają proces adaptacji rynków pracy w tych krajach, trwoniąc szanse na wzrost wydajności i przyczyniając się pośrednio do utrzymywania się wysokiego poziomu bezrobocia. Inaczej mówiąc - czy kraje Europy centralnej i wschodniej zmierzając do wejścia do UE stają w obliczu zarażenia się europejską chorobą powszechnie znaną jako "euroskleroza"?

Niniejsza praca jest próba odpowiedzi na następujące pytania: 

· W jakim stopniu kraje wschodniej i centralnej Europy aspirujące do UE już przyjęły instytucjonalne rozwiązania rynku pracy (prawne zabezpieczanie pewności zatrudnienia, programy wspomagające bezrobotnych i podobne rozwiązania) powodujące, że ich rynki pracy są stosunkowo sztywne i nieelastyczne?

· Jak prezentują się ich rozwiązania polityczne i prawne na tle rozwiązań przyjętych w krajach członkowskich UE i OECD?

· W jakim stopniu te rozwiązania instytucjonalne wpływały w okresie transformacji na dynamikę dostosować rynku pracy w tych krajach? Czy wpływ tych rozwiązań na procesy rynku pracy jest porównywalny z wpływem, jaki wywierają reformy makroekonomiczne i strukturalne? Czy instytucje rynku pracy i polityka wpłynęły na efektywność programów reform gospodarczych? Innymi słowy - w jakim sensie można o nich mówić jako o czynnikach "istotnych"? 

Poszukując odpowiedzi na te pytania przyjrzymy się instytucjom rynku pracy w dekadzie lat 90-tych w grupie krajów akcesyjnych (Republiki Czeskiej, Estonii, Węgier, Polsce, Słowacji i Słowenii). Wykorzystamy metodologię stosowaną przez OECD (1997, 1999), co umożliwi porównywalność naszych wyników dla Europy Środkowej i Wschodniej z wynikami, jakie OECD prezentuje dla swoich krajów członkowskich, wśród nich również dla krajów UE. Następnie zanalizujemy rolę tych instytucji w kontekście ciągłego procesu reform makroekonomicznych i strukturalnych. Nawiązujemy tu do poglądu dość powszechnego w literaturze ekonomicznej, według którego dostosowania rynku pracy to coś więcej niż po prostu funkcja instytucji rynku pracy - mianowicie raczej jest to rezultat interakcji pomiędzy instytucjami rynku pracy a czynnikami zewnętrznymi wobec niego (Blanchard i Wolfers, 1999).

Pokażemy że:

· Kraje Europy Środkowej i Wschodniej co prawda przejmują zbiór zasad politycznych i instytucji wspólnych krajom europejskim, nie są jednak przy tym monolitem. Są zróżnicowanie, tak więc w niektórych krajach rynek pracy jest bardziej elastyczny niż w innych. W porównaniu z krajami członkowskimi UE i OECD większość krajów Europy Środkowej i Wschodniej grupuje się blisko środka skali "elastyczności rynku pracy". 

· Kraje Europy Środkowej i Wschodniej przeszły ogromne zmiany na swych rynkach pracy - dokonując ogromnych przesunięć zasobów pracy pomiędzy sektorami gospodarki, doświadczając zmian w wzorców partycypacji pracowniczej i wskaźników zatrudnienia na mieszkańca, i pojawienia się bezrobocia. Bez szeroko zakrojonych programów ekonomicznych do zmian tych nie doszłoby. Zmiany polityki podatkowej i finansowej, liberalizacja cen i handlu, prywatyzacja i wprowadzenie regulacji finansowych - wszystko to wywarło ogromny wpływ na dynamikę rynku pracy.

· Nawet jednak jeśli wpływ instytucji rynku pracy pozostał nieznaczny i trudno go ustalić - nie wynika z tego, iż wpływ ten jest nieznaczny. Istnieje szereg oznak - np. niski poziom tworzenia miejsc pracy, rosnący udział bezrobocia długotrwałego, specyficzne układy partycypacji pracowniczej czy wolumen szarej strefy w gospodarce - które odzwierciedlają efekt wywierany przez instytucje rynku pracy. Można też kojarzyć różnice pomiędzy krajami z dywersyfikacją polityki i rozwiązań instytucjonalnych. 

W opracowaniu w rozdziale II omawiamy wybrane instytucje rynku pracy w omawianej grupie krajów porównując je z odpowiednikami w krajów UE i OECD. Rozdział III dokumentuje zasadnicze kierunki rozwoju rynków pracy. Rozdział IV omawia reformy makroekonomiczne i strukturalne lat 90-tych i ich efekt na rynek pracy w porównaniu z wpływem wywieranym przez zmiany instytucjonalne. Rozdział V poświęcony jest wnioskom.