IV. Wnioski
Niniejsze studium poświęciliśmy analizie dynamiki rynku pracy sześciu krajów Europy Środkowej i Wschodniej w okresie ostatniego 10-lecia, zwracając szczególną uwagę na charakter instytucji rynku pracy przyjętych przez te kraje w ostatnim czasie i na wpływ, jaki instytucje te wywarły na efektywność rynku pracy. Zastosowaliśmy w badaniu metodologię OECD, aby uzyskać porównywalność instytucji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej dążących do członkostwa w Unii Europejskiej z ich odpowiednikami w krajach UE i OECD. Chodziło o naświetlenie aktualnej debaty o wpływie instytucji rynku pracy na jego efektywność, która uzyskuje szczególne znaczenie dla krajów w Europie gdzie bezrobocie pozostaje na wysokim poziomie i jest jednym z głównych przedmiotów troski państwa.
Pierwszą przez nas omówioną kwestią było pytanie czy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej - kandydujących do członkostwa w UE - przyjęte zostały rozwiązania instytucjonalne podobne do rozwiązań zastosowanych w UE i czy w konsekwencji tego wprowadziły one na swych rynkach pracy te same sztywne regulacje, jakie istnieją w krajach UE. Stwierdziliśmy, że istotnie kraje Europy Środkowej i Wschodniej przyjęły taki zestaw rozwiązań instytucjonalnych rynku pracy, które ogólnie przypominają rozwiązania przyjęte w krajach UE. Natomiast analogicznie wobec istniejącego ogromnego zróżnicowania rynków pracy i ich instytucji w krajach Europy stwierdziliśmy też bardzo znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej w zakresie ustawowej ochrony zatrudnienia, pomocy bezrobotnym, opodatkowania pracy i siły związków zawodowych.
W porównaniu z sytuacją w krajach członkowskich UE stwierdziliśmy, iż kraje Europy Środkowej i Wschodniej lokują się w środku skali "elastyczności" pod względem ustawowej ochrony zatrudnienia. Nie wprowadziły one ustawodawstwa tak elastycznego jak Wielka Brytania czy Irlandia, nie skopiowały też wysoce sztywnych regulacji modelu krajów Europy Południowej. Wydają stosunkowo niewiele na pomoc bezrobotnym, jeśli wielkość tę mierzyć liczbą centów każdego dolara wytworzonego przez 1 zatrudnionego wydawanych na ubezpieczanie bezrobotnych lub aktywne środki rynku pracy. W krajach Europy Środkowej i wschodniej przeciętny wydatek na finansowanie zarówno pasywnych, jak aktywnych środków rynku pracy mieści się poniżej poziomu UE i średniej dla OECD, a kierunek polityki przyjęty przez te kraje przypomina w większym stopniu rozwiązania stosowane przez USA, Japonię i Europę Południową niż rozwiązania duńskie czy szwedzkie. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej natomiast wyróżniają się pod względem opodatkowania pracy - są tu wśród najwyżej uplasowanych krajów UE i OECD.
Oceniając możliwy efekt przyjętych rozwiązań instytucjonalnych na kształt zatrudnienia stwierdziliśmy, iż dramatyczne zmiany zaobserwowane w okresie lat 90-tych w zakresie zatrudnienia, bezrobocia, udziału zatrudnionych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, a także w dynamice płac, nie mogłyby zajść bez reform makroekonomicznych i strukturalnych, jakie te kraje przeprowadziły w ramach procesu transformacji. W rezultacie efekt tych instytucji mógł być przesłonięty wielkością innych zmian - wywołanych procesem reformy.
Twierdzimy nadto, iż efektu wywieranego przez instytucji, choć niełatwo go ustalić, nie należy ignorować. Choć instytucje mogły nie odgrywać zasadniczej roli w początkowej fazie procesu dostosowawczego mogą one bardzo zyskać na znaczeniu w następnych kilku latach. W szczególności próbowaliśmy wykazać, opierając się na wynikach innych badań, iż istniejące instytucje rynku pracy, choć w sposób umiarkowany, mogą być częściowo odpowiedzialne za brak ponownego wzrostu zatrudnienia i za rosnący udział bezrobocia długotrwałego. I choć rzeczywisty efekt na wielkość bezrobocia ogółem pozostaje niepewny, dane sugerują również, że instytucje w krajach Europy Środkowej i Wschodniej raczej mają wpływ na strukturę zatrudnienia.