Krzysztof Derbiszewski
Józef Kowalewski
Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie

Model instytucjonalnej obsługi rynku pracy - głos w dyskusji

Scentralizowany model instytucjonalnej obsługi rynku pracy jako narzędzie realizacji spójnej i efektywnej polityki na tym rynku w sposób bezdyskusyjny posiada przewagę nad innymi rozwiązaniami. Funkcjonujący aktualnie w Polsce system jest rzeczywiście unikalny a w sytuacji rosnącego gwałtownie bezrobocia, nie zapewnia możliwości zastosowania najbardziej skutecznych działań. Wynika to z oczywistego faktu braku powiązań pomiędzy lokalnymi (powiatowymi) rynkami pracy. Radykalna zmiana systemu pomimo pełnej zasadności, przyniosłaby zbyt wysokie koszty w tym finansowe i w okresie przejściowym jeszcze bardziej obniżyłaby sprawność systemu. Zachodzi niebezpieczeństwo skupienia głównej uwagi na reformie administracyjnej ze szkodą dla aktywnych działań na rzecz osób pozostających bez pracy. W tej sytuacji cele proponowane w projekcie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, mogłyby zostać osiągnięte poprzez stworzenie systemu finansowania działań na regionalnym rynku pracy przez samorządy wojewódzkie ze zwiększonej puli środków Funduszu Pracy. To finansowanie mogłoby się odbywać w formie kontraktów z samorządami powiatowymi (Powiatowe Urzędy Pracy) zawieranych przez samorząd wojewódzki (Wojewódzki Urząd Pracy) na realizację określonych programów wynikających z zamierzeń rządowych i regionalnych strategii rozwoju. Z tej ogólnej koncepcji wynikają następujące szczegółowe propozycje rozwiązań:

  1. Powiatowe Urzędy Pracy należałoby pozostawić w samorządach powiatowych. Operacja przeniesienia do samorządu wojewódzkiego byłaby zbyt kosztowna i kłopotliwa ze względów prawnych. Należałoby rozważyć możliwość przekazania technicznej części zadań związanych z wypłatami zasiłków dla bezrobotnych oraz świadczeń przedemerytalnych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Rozliczanie składek na ubezpieczenie zdrowotne za bezrobotnych bez prawa do zasiłku i składek na ubezpieczenia społeczne od wypłacanych świadczeń rozliczać centralnie. Pozwoliłoby to na uniknięcie paradoksalnej sytuacji zajmowania kont Powiatowych Urzędów Pracy przez ZUS. Priorytetowym zadaniem Powiatowych Urzędów Pracy powinno stać się aktywizowanie osób bezrobotnych i pośrednictwo pracy. Do urzędów pracy powinni przychodzić tylko ci którzy poszukują zatrudnienia. W samorządzie powiatowym można pozostawić środki finansowe na realizację robót publicznych do kontraktowania inwestycji infrastrukturalnych z gminami (czasowe zatrudnienie bezrobotnych z gmin) i na prace interwencyjne.
  2. Realizacja przez samorząd wojewódzki regionalnej polityki rynku pracy może wykorzystać instrumenty finansowe (1/3 środków Funduszu Pracy przekazywana do samorządu wojewódzkiego poprzez zawieranie kontraktów na realizację określonych usług przez Powiatowe Urzędy Pracy stanowiłaby w takim przypadku zarówno narzędzie wyznaczające kierunki polityki rynku pracy w regionie i pośrednią koordynację działań samorządów powiatowych). W powiatach małych można by tworzyć zamiast Powiatowych Urzędów Pracy ich filie.
  3. Wojewódzkie Urzędy Pracy działając w strukturze samorządu województwa realizowałyby także zadania finansowane ze środków Unii Europejskiej (PHARE, a w przyszłości Europejski Fundusz Społeczny) i pożyczki Banku światowego. Współpraca z urzędami powiatowymi w tym zakresie polegałaby na ustalaniu priorytetów w poszczególnych samorządach powiatowych i ich zgodności z priorytetami wojewódzkimi. Realizacja programów takich jak: Pierwsza Praca czy programy wspierania przedsiębiorczości przez wojewódzkie urzędy pracy polegałaby również na kontraktowaniu określonych usług powiatowych urzędów pracy na zasadach konkursu.
  4. Wojewódzkie urzędy pracy winny otrzymać z budżetu środki na realizację zadań z zakresu usług outplacementowych, usług doradztwa personalnego. Aktualnie mimo, iż zadania związane z obsługą działań dotyczących planowanych zwolnień grupowych należą w części do obowiązków WUP-ów, urzędy te nie dysponują żadnymi środkami do ich realizacji. Ważne jest także aby urzędy pracy dysponowały środkami na uzupełnienie tzw. wkładu własnego przy występowaniu o środki pomocowe z własnej inicjatywy czy też na wsparcie działań na rynku pracy organizacji pozarządowych.
  5. W wojewódzkich urzędach pracy powinny nadal funkcjonować Centra Informacji i Planowania Karier Zawodowych, w zależności od potrzeb mogłyby być powoływane agencje pracy czasowej, ruchome punkty informacji o rynku pracy, etc.
  6. Należy określić czas realizacji wdrożenia standardów usług rynku pracy (np. 2 lata do wejścia Polski do Unii Europejskiej). Wojewódzkie urzędy pracy powinny podjąć działania związane z certyfikacją programów szkoleń i instytucji szkoleniowych. Realizacja tego zamierzenia uporządkowałaby rynek instytucji szkoleniowych i umożliwiłaby spełnienie warunku, że dofinansowanie szkoleń ze środków budżetowych będzie mogło mieć miejsce jedynie w odniesieniu do instytucji i programów posiadających odpowiednie certyfikaty.
  7. Propozycja wykreślenia z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu pojęcia śpowiatów (gmin) zagrożonych bezrobociem strukturalnymś i rezygnacja związanych z tym uprawnień wydaje się być słuszna, a zadania które określała wzmiankowana ustawa powinny stać się częścią koncepcji wspierania rozwoju regionalnego nadzorowanego przez ministra gospodarki. Marszałkowie województw w celu realizacji regionalnej polityki rynku pracy mogliby posiadać uprawnienia do ustalania szczególnego statusu, np. określonym obszarom o bardzo wysokim bezrobociu i realizowania na tych obszarach specyficznych programów przeciwdziałania bezrobociu i łagodzenia jego skutków.
  8. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej winno rozważyć powołanie jednostki badawczej na potrzeby rynku pracy całego kraju. Jednostka taka mogłaby przejąć badania empiryczne istotnych zjawisk i tendencji na rynku pracy. Diagnoza aktualnego stanu i prognozy zmian wykonywane w miarę możności szybko, pozwoliłyby na korekty polityki rynku pracy zarówno w kraju jak i w regionach.

Wnioski

Propozycje przedstawione powyżej można by ująć najkrócej jako sugestię pozostawienia z niewielkimi zmianami i uzupełnieniami dotychczasowego modelu instytucjonalnej obsługi rynku pracy. Głównym narzędziem koordynacji działań samorządów powiatowych i podległych im powiatowych urzędów pracy powinny stać się środki finansowe pozostające w dyspozycji Wojewódzkiego Urzędu Pracy na realizację zadań w zakresie aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. Nie likwidując uprawnień samorządów powiatowych a nawet zwiększając ich znaczenie poprzez przekazanie środków na roboty publiczne czy prace interwencyjne, samorządy wojewódzkie uzyskałyby możliwość realnego wpływu na kierunki działań tych samorządów. Korzyścią powyższego byłaby możliwość realizacji spójnej regionalnej polityki rynku pracy.
Niezależnie od negatywnej oceny funkcjonowania aktualnego systemu instytucji rynku pracy, pozostawienie zadań samorządom powiatowym w ich dotychczasowym kształcie przy jednoczesnym umożliwieniu samorządowi wojewódzkiemu poprzez stosowanie instrumentów finansowych, realizacji polityki regionalnej; jest rozwiązaniem mniej kosztownym i zachowującym zasadę wspierania samorządności lokalnej.
Przyjęcia któregoś z proponowanych przez dyskutantów rozwiązań, przy jego realizacji i wykonywaniu zadań przez samorząd wojewódzki i wojewódzkie urzędy pracy, wymaga wzmocnienia finansowego i kadrowego tych instytucji. Dodatkowe środki na realizację programów rynku pracy mogłyby zostać uzyskane poprzez koncentrację środków różnych instytucji, takich jak np. Polskie Koleje Państwowe, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa czy resort Obrony Narodowej, na działania związane z szeroko rozumianą pomocą dla osób tracących zatrudnienie. Działania niezależnie od systemu urzędów pracy i od siebie na pewno nie przynoszą efektów takich jakie miałyby miejsce przy wspólnym rozwiązywaniu i finansowaniu działań na tym samym, regionalnym rynku pracy.