Dariusz
Wasilewski
Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku
Młodzież na rynku pracy w województwie podlaskim w perspektywie
integracji z Unią Europejską
I. Województwo podlaskie - podstawowe dane (stan na koniec 2001r.)
Obszar : 20.180
km2 (6,4% powierzchni kraju)
Struktura administracyjna: 14 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu, 118 gmin,
3.275 sołectw
Podmioty
gospodarcze: 107.101 (w tym 104.386 w sektorze prywatnym, tj. 97,5%)
90.573 - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą
Ludność:
1.220.402 osoby (w tym 599.340 mężczyzn i 621.062 kobiety) - stan na koniec
września 2001r.
w miastach: (58,5% ludności)
na wsi: (41,5% ludności)
Poziom i stopa
bezrobocia: 86.471 bezrobotnych
15,1% stopa bezrobocia
36,5% zamieszkali na wsi
50,7% kobiety
28,3% młodzież
Bezrobocie młodzieży
Ludzie młodzi, w tym absolwenci, stanowią zarówno w Polsce jak i w większości
województw, jedną z największych i najważniejszych grup ryzyka zatrudnieniowego.
Udział młodzieży wśród ogółu bezrobotnych wyniósł na koniec 2001r. w woj. podlaskim
- 28,3% (a więc co trzecia osoba bezrobotna jest w wieku do 24 roku życia).
Udział ten kształtuje się na podobnym poziomie, a niewielkie wahania wiążą się
z fluktuacją wśród absolwentów oraz zmiennością struktury bezrobocia wynikającą
m.in. z sezonowości.
Źródła bezrobocia
Bezrobocie młodzieży powodują zarówno czynniki obiektywne, jak i subiektywne. Głównym źródłem bezrobocia na początku lat dziewięćdziesiątych był kryzys gospodarczy i towarzyszący mu regres wszystkich dziedzin życia społecznego. Spadła liczba pracujących, nastąpiły zmiany zatrudnienia w poszczególnych sektorach, upowszechniła się praca w szarej strefie. Negatywne oddziaływanie na rynek pracy stopniowo może zmniejszać się wraz z ożywieniem gospodarczym i poprawą funkcjonowania całego organizmu społeczno-gospodarczego.
Do czynników obiektywnych,
sprzyjających bezrobociu młodzieży należy zaliczyć:
- nienadążanie procesów dostosowawczych w szkolnictwie za zmianami w gospodarce,
- posiadanie poziomu i rodzaju wykształcenia, na które brak jest zapotrzebowania
na rynku pracy,
- finansowe problemy w oświacie publicznej,
- komercjalizację oświaty przy ubożeniu społeczeństwa,
- brak nowych miejsc pracy, spowodowany trudną sytuacją społeczno-gospodarczą
i finansową jednostek zatrudniających i dalszymi przekształceniami strukturalnymi
(co powoduje ograniczenie zatrudnienia),
- brak szans na rozwój regionalny (brak możliwości finansowych rozwoju infrastruktury),
- sytuację demograficzną (zwiększony dopływ młodzieży na rynek pracy),
- szczególnie trudną sytuację młodzieży zamieszkałej na wsi,
- niechęć pracodawców do zatrudniania kobiet o niskim poziomie wykształcenia
i młodych mężczyzn przed odbyciem służby wojskowej,
- brak prognoz gospodarki na pracowników o określonych kwalifikacjach zawodowych.
Czynnikiem decydującym
o szansach na zatrudnienie jest poziom wykształcenia. Poza poziomem wykształcenia
pracodawcy zwracają także uwagę na posiadane kwalifikacje oraz dodatkowe umiejętności
takie jak: znajomość języków obcych, obsługa komputera, nowoczesnych urządzeń
biurowych, posiadanie prawa jazdy, itp. Ponadto pracodawcy preferują osoby młode,
ale posiadające doświadczenie zawodowe, podkreślają także wygórowane oczekiwania
finansowe tych osób. Zaletą ludzi młodych o wysokim poziomie kwalifikacji jest
łatwość przystosowania się do zmian środowiska pracy. Cechują się także, w większym
zakresie niż pozostali bezrobotni, mobilnością zawodową, edukacyjną czy terytorialną.
Ponadto o szansach na rynku pracy decydują:
- bardziej elastyczny model kształcenia szerokoprofilowego,
- sytuacja ekonomiczna młodzieży, umożliwiająca lub nie podnoszenie poziomu
wykształcenia,
- właściwe podejmowanie decyzji o wyborze zawodu, co jest trudne przy braku
rozwiniętego poradnictwa zawodowego oraz kompleksowej informacji o zawodach.
Bezrobocie młodzieży
i absolwentów w woj. podlaskim
W woj. podlaskim wg stanu na koniec 2001r. bezrobotna młodzież w wieku od 18
do 24 lat zarejestrowana w powiatowych urzędach pracy stanowiła 28,3% ogółu
zarejestrowanych (24 451 osób).
Bezrobotni absolwenci stanowili istotną grupę wśród bezrobotnej młodzieży. Zarejestrowanych
było 4 883 absolwentów szkół ponadpodstawowych. Stanowili oni 5,6% ogółu bezrobotnych.
Ludzi młodych dotyka także długotrwałe bezrobocie (na koniec grudnia 2001r.
zarejestrowanych było 8 961 osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy).
Dotyczy ono głównie osób o niskim poziomie wykształcenia, które w pierwszej
kolejności tracą pracę i są zastępowane przez osoby lepiej wykwalifikowane.
Tym samym są eliminowane z rynku pracy.
Bezrobotna
młodzież i bezrobotni absolwenci w województwie podlaskim w latach
1998 - 2001 (stan na koniec roku).
Wyszczególnienie |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
Liczba bezrobotnych |
62 750 |
72 752 |
79 232 |
86 471 |
Liczba młodzieży w wieku 18 - 24 lata |
18 426 |
21 911 |
23 244 |
24 451 |
% młodzieży w wieku 18 - 24 lata w populacji bezrobotnych |
29,4% |
30,1 |
29,3 |
28,3 |
Liczba absolwentów |
3 625 |
4 245 |
4 600 |
4 883 |
% absolwentów w populacji bezrobotnych |
5,8% |
5,8% |
5,8 |
5,6 |
O ograniczeniu bezrobocia wśród młodzieży decydować będzie sytuacja gospodarcza, tempo wzrostu gospodarczego, a w efekcie zdolność gospodarki do wchłonięcia rosnącej liczby zasobów pracy. Często pierwsza praca wywiera duży wpływ na przebieg kariery zawodowej, środowisko w którym będzie przebywać dana osoba i styl życia. W przypadku ludzi młodych jest to ważny problem indywidualny i społeczny. Jednak zwiększająca się obecnie podaż młodzieży wchodzącej na rynek pracy pogłębi trudności już występujące. Najbardziej zagrożona bezrobociem jest i będzie młodzież bez kwalifikacji, posiadająca ukończone lub nie ukończone szkoły podstawowe.
Powiatowy Urząd Pracy |
Liczba bezrobotnej młodzieży |
Procentowy udział w ogólnej liczbie bezrobotnych |
Augustów | 1 679 | 27,6 |
Białystok | 6 113 | 24,4 |
Bielsk Podlaski | 995 | 29,6 |
Grajewo | 1 535 | 28,2 |
Hajnówka | 898
|
27,1 |
Kolno | 1 398 | 36,1 |
Łomża | 2 775 | 27,7 |
Mońki | 724 | 32,7 |
Sejny | 773 | 30,3 |
Siemiatycze | 646 |
31,0 |
Sokółka | 1 981 | 28,7 |
Suwałki | 2 352
|
27,8 |
Wysokie Mazowieckie | 1 384 | 39,1 |
Zambrów | 1 198 | 33,1 |
Ogółem | 24 451 | 28,3 |
W grupie absolwentów jest wyższy poziom wykształcenia niż wśród ogółu bezrobotnych. Zmniejsza się liczba absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, a zwiększa szkół policealnych i średnich zawodowych. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest szybki wzrost odsetka bezrobotnych absolwentów szkół wyższych wśród ogółu bezrobotnych absolwentów, którzy na koniec 1999r. stanowili 11,7%, na koniec 2000r. - 15%, a na koniec 2001r. - 20%.
Bezrobotni absolwenci wg powiatowych urzędów pracy - stan na 31 grudnia 2001 roku.
Powiatowy Urząd Pracy |
Ogółem bezrobotni absolwenci |
w tym absolwenci szkół : |
||||
wyższych |
policealnych i średnich zawod. |
liceów ogólnokszt. |
zasadn. zawod. |
pozost. |
||
---|---|---|---|---|---|---|
Augustów |
314 |
29 |
147 |
41 |
95 |
2 |
Białystok |
1 584 |
537 |
603 |
189 |
255 |
- |
Bielsk Podlaski |
194 |
43 |
73 |
30 |
41 |
7 |
Grajewo |
206 |
24 |
94 |
28 |
59 |
1 |
Hajnówka |
182 |
42 |
87 |
21 |
22 |
10 |
Kolno |
191 |
18 |
66 |
15 |
90 |
2 |
Łomża |
475 |
77 |
222 |
42 |
133 |
1 |
Mońki |
113 |
13 |
52 |
26 |
22 |
- |
Sejny |
128 |
16 |
43 |
39 |
30 |
- |
Siemiatycze |
125 |
15 |
53 |
11 |
45 |
1 |
Sokółka |
347 |
42 |
165 |
52 |
81 |
7 |
Suwałki |
537 |
76 |
241 |
66 |
151 |
3 |
Wysokie Maz. |
287 |
31 |
137 |
31 |
87 |
1 |
Zambrów |
200 |
24 |
85 |
25 |
64 |
2 |
Woj. podlaskie |
4 883 |
987 |
2 068 |
616 |
1 175 |
37 |
Skutki bezrobocia młodzieży.
Skutki bezrobocia
młodzieży można rozpatrywać w różnych płaszczyznach: ekonomicznej, społecznej,
politycznej, prawnej, a także psychologicznej, etycznomoralnej czy obyczajowej,
zarówno w odniesieniu do poszczególnych jednostek, jak i społeczeństwa oraz
z punktu widzenia zagrożeń bieżących i perspektywicznych.
Bezrobocie jest szczególnie odczuwane przez młodzież, ale też w sposób trwały
wpływa na ogólny rozwój i kondycję społeczeństwa. Należy podkreślić, iż obok
młodzieży pracującej, uczącej się, bezrobotnej jest także młodzież bierna zawodowo
(nie pracująca, nie poszukująca pracy i utrzymująca się wyłącznie z niezarobkowych
źródeł lub pozostająca na czyimś utrzymaniu). Młodzież ta stanowi rezerwę siły
roboczej (utajoną rezerwę bezrobocia), której znaczna część zamieszkuje na wsi.
Bezrobocie opóźnia i utrudnia ekonomiczne i społeczne usamodzielnienie się,
prowadzi do ubożenia materialnego, a dłuższe powoduje dewaluację kwalifikacji
zawodowych, osłabia wolę pracy i zdolność do podejmowania wysiłku w celu pozyskania
źródeł utrzymania, utrudnia tym samym rozpoczęcie dorosłego życia. Powoduje
również zmiany w psychice młodzieży, sprzyja frustracji, wywołuje apatię, agresję,
rodzi obojętność i osłabia poczucie więzi społecznych, rodzinnych, obniża aspiracje
edukacyjne. Hamuje także rozwój osobowości i poczucie godności, stępia wrażliwość
na dobra kultury i wyższe wartości życiowe. Wreszcie odbiera nadzieję na sensowne
życie i budzi lęk o przyszłość. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany
tryb życia wyzwalają w młodzieży zachowania patologiczne, które znajdują ujście
w działalności grup przestępczych, sektach, alkoholizmie, narkomanii, prostytucji
itp.
Działania urzędów pracy na rzecz ograniczania bezrobocia ludzi młodych
Ograniczanie bezrobocia
wśród ludzi młodych, w tym absolwentów, stanowi jeden z ważniejszych problemów
zarówno krajowego, wojewódzkiego jak i powiatowego rynku pracy, gdyż pierwszy
kontakt z rynkiem pracy ma istotne znaczenie dla dalszej aktywności zawodowej.
Stąd zadaniem urzędów pracy jest zapewnienie prawidłowego wejścia na rynek pracy
młodzieży, która nie posiada żadnego doświadczenia zawodowego, a jednocześnie
ma często dość wysokie ambicje i aspiracje.
Bezrobotnej młodzieży stwarza się możliwość podnoszenia kwalifikacji lub przekwalifikowania
w związku z brakiem odpowiednich propozycji zatrudnienia. Udzielana jest pomoc
i przekazywane umiejętności w poruszaniu się na rynku pracy. Urzędy pracy prowadzą
poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy, mające na celu pomoc bezrobotnym
i poszukującym pracy w znalezieniu odpowiedniego zatrudnienia, a pracodawcom
w znalezieniu odpowiednich pracowników.
Na rynku pracy obowiązują pewne prawa, do których trzeba się dostosować, aby
znaleźć w nim swoje miejsce. Poradnictwo zawodowe jest szczególnie pomocne dla
ludzi młodych w planowaniu i organizowaniu ich życia zawodowego. Poradnictwo
zawodowe jest prowadzone w powiatowych urzędach pracy przez doradców zawodowych
oraz w zorganizowanych i dobrze wyposażonych Salach Informacji i Poradnictwa
Zawodowego, działających we wszystkich powiatowych urzędach pracy. Doradcy zawodowi
pomagają poznać predyspozycje zawodowe i wybrać odpowiedni rodzaj pracy lub
kierunek szkolenia czy przekwalifikowania, ewentualnie zaplanować ścieżkę kariery
zawodowej. Do dyspozycji osób zainteresowanych są teczki o zawodach, informacje
o rynku pracy, jednostkach szkolących, o różnego typu szkołach, informatory,
ulotki, filmy wideo (np. o zawodach, o sposobie zachowania przy poszukiwaniu
pracy). Dostępne są także programy komputerowe i testy psychologiczne.
W Wojewódzkim Urzędzie Pracy i Oddziałach Terenowych (w Łomży i Suwałkach) działają
Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, które świadczą usługi informacyjne,
doradcze, zawodoznawcze, itp. w formach indywidualnych, jak i grupowych, w tym
dla młodzieży szkolnej.
Istnieją także w powiatowych urzędach pracy Kluby Pracy, w ramach których organizuje
się spotkania grupowe, mające na celu naukę praktycznych umiejętności poruszania
się na rynku pracy. Uczestnicy spotkań w Klubach Pracy uczą się także pisania
podań o pracę, listu motywacyjnego, własnej oferty i poznawania zasad analizowania
ofert pracy. Ważną sprawą jest poznanie swoich słabych i mocnych stron i umiejętności
prowadzenia rozmów z pracodawcami. Bezrobotni mogą również dowiedzieć się, jakie
należy spełniać wymagania, aby rozpocząć własną działalność gospodarczą. Zainteresowanym
bezrobotnym mogą być udzielane pożyczki na ten cel. O pożyczki mogą ubiegać
się także pracodawcy zgłaszający chęć utworzenia nowych miejsc pracy dla bezrobotnych.
Pracodawcom może być refundowana część kosztów związanych z zatrudnieniem bezrobotnych
w ramach robót publicznych czy prac interwencyjnych. Urzędy pracy mogą również
organizować zatrudnienie w ramach programów specjalnych, którymi objęte zostają
osoby bezrobotne, posiadające niskie kwalifikacje zawodowe i zagrożone długotrwałym
bezrobociem.
Liczną grupę wśród
młodych bezrobotnych stanowią absolwenci szkół ponadpodstawowych, którzy mogą
skorzystać z odrębnych, przewidzianych przepisami programów rynku pracy. Są
to: umowy absolwenckie, staże absolwenckie, stypendia, prace społecznie użyteczne,
programy specjalne (np.: "Absolwent").
Młodzi ludzie oczekują na możliwość startu zawodowego i realizację wartości
związanych z pracą i zawodem.
Podejmowane dotychczas różne formy przeciwdziałania bezrobociu młodzieży nie
przyniosły jednak znaczących efektów w postaci spadku bezrobocia.
Bezrobocie młodzieży
w Unii Europejskiej
Problematyka bezrobocia w UE jest jedną z najważniejszych kwestii i w każdym
państwie członkowskim istnieje system wspierania bezrobotnych.
Podobnie jak w Polsce, także w krajach Europy Zachodniej bezrobocie dotyczy
najbardziej kobiet i młodzieży. Ponad 21% bezrobotnych jest w wieku poniżej
25 roku życia i oczekuje na rozpoczęcie pierwszej pracy zawodowej.
Zasadą polityki państw Unii Europejskiej pozostaje poszanowanie odrębności tradycji
edukacyjnych każdego państwa członkowskiego, nie ma ponadnarodowej wspólnotowej
polityki edukacyjnej. Szkolnictwo w krajach Unii Europejskiej jest zróżnicowane.
Politykę UE w zakresie spraw młodzieży, edukacji i kształcenia reguluje Traktat
z Mastricht. Na posiedzeniu w Mastricht (9-10.XII. 1991r.) uznano, że każdy
kraj pozostaje całkowicie niezależny w swej polityce szkolnej i jest odpowiedzialny
za treść i organizację systemów nauczania oraz ich różnorodność kulturową. Kształcenie
powinno być dostosowane do potrzeb gospodarki, dlatego ważne jest aby system
edukacji był powiązany z rynkiem pracy.
Państwa UE współpracują w dziedzinie edukacji, wspierają działania państw w
zakresie organizacji kształcenia, przy uwzględnieniu ich różnorodności kulturowej
i językowej.
Działania UE mają na celu:
- stworzenie dodatkowych możliwości edukacyjnych,
- obecność idei europejskiej w edukacji młodzieży,
- upowszechnianie języków państw członkowskich,
- popieranie wymiany studentów i nauczycieli,
- uznawanie dyplomów i okresów studiów oraz uproszczenie procedur uznawania
dyplomów i kwalifikacji przy staraniach o pracę,
- rozwój współpracy między ośrodkami kształcenia,
- rozwój kształcenia ustawicznego,
- większe szanse zrobienia kariery zawodowej.
Poziom wykształcenia i posiadane kwalifikacje wyznaczają status danej osoby
na rynku pracy. Wyższe wykształcenie stwarza szansę na osiągnięcie pozycji zawodowej,
wyższego wynagrodzenia i większych możliwości rozwoju zawodowego. Status pracownika
na rynku pracy będzie coraz bardziej uzależniony od poziomu wykształcenia i
posiadanych kwalifikacji. Wzrastać będzie w związku z postępem technologicznym
zapotrzebowanie na pracowników posiadających nie tylko wiedzę zawodową, ale
też szersze kompetencje i cechy osobowościowe takie jak: samodzielność i umiejętność
rozwiązywania problemów, zdolność podwyższania kwalifikacji, umiejętność współpracy,
itp. Inwestycje w człowieka stymulują rozwój gospodarczy i społeczny.
Aby dostosować się do zmian na rynku pracy, należy:
- w przygotowaniu zawodowym odchodzić od wąskich specjalizacji, na rzecz kształcenia
szerokoprofilowego, które sprzyja mobilności zawodowej, szybkiemu przekwalifikowaniu
się, itp.;
- nieustannie podnosić kwalifikacje, zdobywać dodatkowe umiejętności,
- dostosowywać treść nauczania do zmian w gospodarce i postępu technologicznego,
- uznać za niezbędne kształcenie ustawiczne, gdyż żadna szkoła nie jest w stanie
przygotować do pracy na całe życie,
- stosować nowe technologie (co powodować będzie zmniejszanie liczby zatrudnionych),
- przywiązywać większą wagę do znaczenia pracy kadry zarządzającej,
- przygotować się na konieczność zmiany zawodu czy miejsca pracy.
Działania powyższe ułatwią wejście młodego pokolenia na rynek pracy.
Spośród krajów gospodarki rynkowej najwyższym poziomem wykształcenia legitymuje
się społeczeństwo Szwecji i USA.
Najmłodsza część społeczeństwa aktywnego zawodowo legitymuje się wyższym wykształceniem
niż osoby starsze.
Mimo to bezrobocie wśród ludzi młodych jest we wszystkich krajach UE wyższe
niż wśród osób starszych, gdyż młodzi ludzie są pierwsi zwalniani z zakładów
pracy znajdujących się w trudnej sytuacji, szczególnie ci, którzy posiadają
niski poziom wykształcenia.
Sytuacja młodych ludzi w poszczególnych krajach jest uzależniona od wielu uwarunkowań
gospodarczych, ekonomicznych, społecznych czy kulturowych.
Szczególnie zagrożeni bezrobociem są absolwenci szkół, mimo iż rządy państw
UE traktują edukację jako priorytet, mający prowadzić do zmniejszenia bezrobocia
poprzez stworzenie młodym ludziom lepszych możliwości wejścia na lokalny rynek
pracy.
W perspektywie wejścia Polski do UE, dobie coraz swobodniejszego przepływu siły
roboczej między państwami, szkolnictwo nasze powinno uwzględniać wspólne dla
wielu państw członkowskich UE tendencje zmian w edukacji, wynikające z międzynarodowych
uwarunkowań.
Kwalifikacje zawodowe powinny być bardziej powiązane z potrzebami rynku pracy
i możliwościami zatrudnienia. Młodzież powinna mieć szanse wczesnego zdobycia
informacji odnośnie treści danego zawodu i być przygotowana do prawidłowego
wyboru zawodu.
Problemem jest jednak w zmieniającej się obecnie w Polsce sytuacji gospodarczej
określenie potrzeb perspektywicznych na kwalifikowane kadry według zawodów i
poziomu wykształcenia.
Aby rynki pracy były zintegrowane, potrzebna jest koordynacja polityki socjalnej
i podatkowej, gdyż przepływ siły roboczej będzie tym większy im większe będą
różnice płac czy poziomu bezrobocia. Przy swobodnym przepływie siły roboczej
w krajach emigracyjnych może zmniejszyć się bezrobocie i obciążenie budżetu
z tytułu wypłat zasiłków.
Ruchy migracyjne w Polsce są i w przyszłości być może będą się nasilać, szczególnie
wśród młodzieży, m.in. ze względu na wyż demograficzny, bezrobocie i ubóstwo.
Migracje zarobkowe głównie do państw Europy Zachodniej wymuszać będzie sytuacja
na rynku pracy.
Do korzyści, które mogą wynikać z migracji zarobkowych należy zaliczyć: korzyści
materialne (głównie), podnoszenie kwalifikacji zawodowych, zdobycie nowej wiedzy
i umiejętności, opanowanie języka obcego, sprawdzenie się w nowych warunkach
pracy i bytu, zwiększenie szans awansu po powrocie do kraju, podniesienie prestiżu
w swoim środowisku, ciekawość poznania innych ludzi i przestrzeni czy chęć przeżycia
przygody.
Natomiast zagrożeniem dla państw emigracyjnych może być fakt wyjazdu z kraju
pracowników o wysokich kwalifikacjach.
Pracownicy cudzoziemcy poprzez zwiększoną podaż pracy mogą przyczynić się do
zmniejszenia kosztów działalności przedsiębiorstw i obniżenia stawek płac siły
roboczej w danym państwie.
Zewnętrzne ruchy migracyjne nie są jeszcze dostrzegane jako wskaźnik kreatywnej
polityki społeczno-gospodarczej (częściej uznaje się je za kwestię społeczną
niż potencjalny czynnik wzrostu gospodarczego).
Uczelnie powinny dostosowywać swoje programy nauczania do wymogów UE, uwzględniać
zmiany zachodzące na rynku pracy, poprzez uelastycznianie polityki edukacyjnej.
Absolwenci uczelni powinni być dobrze przygotowani do pracy w przyszłej wspólnej
Europie nie tylko teoretycznie, ale i przez praktykę. Także wykładowcy powinni
mieć przygotowanie praktyczne.
Niezbędną rzeczą jest zdolność posługiwania się językami obcymi jako narzędziem
pracy oraz znajomość technik komputerowych. Wówczas absolwenci będą bardziej
konkurencyjni i mobilni na nowych rynkach pracy.
Bariery swobodnego
przepływu osób między Polską a UE
Państwa UE są niechętne swobodnemu przepływowi personelu z krajów kandydujących
do Unii, w tym z Polski, proponując tzw. okresy przejściowe.
Konieczne będą przesunięcia zatrudnionych na polskim rynku pracy, co może przyczynić
się do wzrostu bezrobocia, zmiany kwalifikacji i niezadowolenia osób zwalnianych.
Polska gospodarka jest mało konkurencyjna, niedoinwestowana, o wysokim poziomie
i stopie bezrobocia.
Integracja Polski z UE może przyczynić się do zjawisk zarówno korzystnych, jak
i przynoszących zagrożenie na rynku pracy.
Do korzystnych tendencji można zaliczyć:
- dostęp do rynków zagranicznych,
- zmniejszenie kosztów transakcyjnych w handlu zagranicznym,
- zwiększenie atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych (co może przyczynić
się do wzrostu eksportu i napływu kapitału),
- możliwości migracyjne (mogą przyczynić się do zmniejszenia stopy bezrobocia
w Polsce),
- możliwości uzyskania środków finansowych z funduszy wspólnotowych,
- konkurencja zagraniczna wymuszać będzie modernizację gospodarki.
Do zagrożeń związanych z wejściem Polski do UE zalicza się:
- upadek części przedsiębiorstw w związku z konkurencją zagraniczną,
- zwiększenie roli kapitału zagranicznego w Polsce, trudne do akceptacji ze
względów politycznych i psychologicznych,
- napływ siły roboczej z krajów Unii,
- ograniczenie suwerenności gospodarczej na rzecz organów UE.
Barierami dla pełnego członkostwa Polski w UE są względy finansowe, tj. transfer
środków w ramach funduszy strukturalnych i wspólnej polityki rolnej. Polskę
dzieli duży dystans do krajów najbogatszych.
Struktura sektorowa zatrudnienia w Polsce musi ulec dużym zmianom. Powinno maleć
znaczenie sektora rolnego (w tym zatrudnienie) a wzrastać głównie usługowego,
który tworzyć będzie najwięcej miejsc pracy.
W największym zakresie proces prywatyzacji i restrukturyzacji następuje w sektorze
przemysłowym, co powoduje wzrost liczby bezrobotnych z tego sektora.
Natomiast poważną barierą utrudniającą zmiany w rolnictwie jest wysokie zatrudnienie
w sektorze rolniczym, opóźnienie edukacyjne ludności wiejskiej i niższa wydajność
pracy.
Wraz ze zmianami strukturalnymi w rolnictwie zwiększy się liczba bezrobotnych
zamieszkałych na wsi, gdyż pozostałe sektory nie będą mogły wchłonąć tak dużej
liczby ludności z rolnictwa. Dodatkowe środki finansowe z UE mogą wspomóc sektor
żywnościowy w Polsce.
Niepokojącym zjawiskiem jest nadwyżka podaży pracy w Polsce, do której przyczynia
się głównie spadek ilości miejsc pracy i wyż demograficzny ludności w wieku
produkcyjnym, w związku z czym państwa UE obawiają się masowych migracji. Dlatego
też rynek pracy w Polsce wymaga wsparcia.
Mimo, że tempo wzrostu gospodarczego w UE nie jest wysokie, to jednak zmniejsza
się tam liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia. W 1999r. bezrobocie w UE spadło
do 9,2% i planuje się dalszy spadek.
Uniemożliwienie swobodnego przepływu siły roboczej dla państw kandydujących
do UE może pogłębić rozmiary bezrobocia długotrwałego, rozwarstwienia dochodów
i przyczynić się do niekorzystnych zjawisk społecznych.
Nierównowadze na rynku pracy w Polsce towarzyszy dość wysoka aktywność zawodowa
ludności. Wysokie są koszty pracy i wynikające z nich narzuty, co zniechęca
inwestorów zagranicznych, którzy mogliby przyczynić się do powstawania nowych
miejsc pracy.
Prognoza sytuacji na rynku pracy.
Głównym warunkiem
zmniejszenia bezrobocia jest wzrost gospodarczy, który spowoduje powstawanie
nowych miejsc pracy. Dotyczy to w szczególności rozwoju przedsiębiorczości i
zdolności dostosowawczych podmiotów gospodarczych do zmieniających się warunków
rynku pracy. Uwarunkowania prognozy wzrostu zatrudnienia i zmniejszenia bezrobocia
nie mogą budzić optymizmu m. in. ze względu na wyż demograficzny ludności w
wieku produkcyjnym (zwiększona podaż zasobów pracy) oraz obniżenie liczby dzieci
wchodzących w wiek szkolny, co zaczyna skutkować ograniczeniem zatrudnienia
nauczycieli.
Na rynek pracy duży wpływ wywierają przekształcenia strukturalne, w tym obecnie
realizowane reformy: służby zdrowia, oświaty, administracji, a w istotnym zakresie
także dalsza restrukturyzacja branż przemysłowych, sfery usług i rolnictwa.
To powodowało i powoduje wzrost liczby ludzi zwalnianych z zakładów pracy z
tytułu zwolnień grupowych, bądź likwidacji stanowisk pracy. Pracodawcy zwracają
uwagę na zbyt wysokie koszty pracy, w tym wydatki nie związane z wydajnością
pracy takie jak: składki ubezpieczeniowe, na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Rehabilitacji i Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych.
Diagnoza sytuacji na rynku pracy w województwie podlaskim biorąca pod uwagę
m. in. stan gospodarki i infrastruktury, czynniki demograficzne, ilość i jakość
zasobów ludzkich, nie daje podstaw do prognozowania znacznej poprawy w zakresie
zmniejszenia bezrobocia i podniesienia poziomu aktywności zawodowej ludzi. Istotnym
problemem będzie stworzenie nowych miejsc pracy dla roczników wyżu demograficznego,
wchodzących na rynek pracy, szczególnie na terenach wiejskich. Strategia rozwoju
rynku pracy powinna uwzględniać m. in. specyfikę regionalną województwa podlaskiego.
Wydaje się, iż istotną szansę na poprawę sytuacji może stworzyć rozwój wymiany
handlowej z krajami byłego Związku Radzieckiego. W tym celu niezbędne są decyzje
na szczeblu krajowym. Ograniczenia wprowadzone w tym zakresie w istotny sposób
zaważyły na załamaniu się handlu i produkcji (która była wytwarzana na te potrzeby
np. krawiectwo, stolarstwo). Jest to system powiązań, wywierających na siebie
wzajemny wpływ - ograniczenie produkcji , handlu powoduje zmniejszenie zatrudnienia
i wzrost bezrobocia. Należy podjąć działania, mające na celu wyrównanie szans
rozwojowych, szczególnie takich województw jak podlaskie m. in. poprzez uzyskanie
funduszy z Unii Europejskiej i krajowych środków budżetowych. Natomiast w rozwiązywaniu
bezrobocia w skali lokalnej należy brać pod uwagę:
- potencjał i strukturę demograficzną,
- zasoby majątkowe mieszkańców,
- miejsca pracy,
- usytuowanie przestrzenne, posiadaną infrastrukturę techniczną i społeczną,
- możliwości pozyskania środków na ograniczanie bezrobocia.
Do zmniejszenia bezrobocia może przyczynić się:
- zmniejszenie tempa likwidacji zakładów,
- pobudzanie procesów gospodarczych,
- stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
- rozwój zatrudnienia na własny rachunek,
- wykorzystanie zbędnego mienia w likwidowanych firmach,
- lepsze wykorzystanie potencjału produkcyjnego i czynnika ludzkiego.
Osiągnięcie znaczącego wzrostu zatrudnienia będzie możliwe m. in. poprzez:
- wzrost tempa rozwoju gospodarczego województwa podlaskiego (wzrost inwestycji),
- poprawę jakości zasobów ludzkich (system edukacji młodzieży i dorosłych),
- ułatwienia w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza w sektorze
małych i średnich przedsiębiorstw (doskonalenie systemu podatkowego, nowoczesne
technologie, doradztwo gospodarcze, rozwój funduszy inwestycyjnych, wspieranie
rozwoju regionalnego, ograniczenie kosztów pracy, wdrożenie systemu ubezpieczenia
od bezrobocia itp.),
- wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych zakładów oraz miejscowej
bazy surowcowej i potencjału ludzkiego,
- zwiększanie konkurencyjności gospodarki (postęp naukowo-techniczny, nowe technologie),
- dostosowanie programów szkolnych do zmieniających się potrzeb rynku pracy
i organizowanie szkoleń,
- napływ inwestycji zagranicznych i wspieranie eksportu.
Innym istotnym problemem będzie przygotowanie rynku pracy w zakresie integracji
z Unią Europejską (konieczność budowy gospodarki zdolnej do konkurencji na rynkach
zagranicznych, przepływ osób, wyrównanie dysproporcji płacowych itp.). Nierealnym
byłoby przewidywanie znacznego wzrostu podaży nowych miejsc pracy i ograniczenia
bezrobocia. Jedynie przy przyśpieszonym wzroście gospodarczym poziom bezrobocia
w województwie podlaskim może nieco się obniżyć do około 70.000 osób na koniec
2003 r., a stopa bezrobocia do poziomu około 11% liczby ludności aktywnej zawodowo
i być podobnie jak obecnie niższa od średniej krajowej.
Przedstawiona prognoza będzie miała odzwierciedlenie także w sytuacji ludzi
młodych, w tym absolwentów na rynku pracy. Wysoki poziom skolaryzacji (duży
procent ludzi z wyższym wykształceniem) jest wymogiem cywilizacyjnym. Z absolwentami,
zwłaszcza wyższych uczelni związana jest szansa na dalszą modernizację gospodarki
oraz dynamizację rynku pracy. Ludziom młodym łatwiej jest dostosować się do
zmian kwalifikacyjnych, dlatego też oni są najczęściej poszukiwani na rynku
pracy. Młode kadry są bardziej mobilne i mają większe ambicje w zakresie edukacji
(znajomość języków obcych, obsługi komputera itp.). Konieczne jest stałe dostosowywanie
i doskonalenie systemu kształcenia oraz różnych form dokształcania, aby była
możliwa zmiana zawodu, specjalizacji, uaktualnianie wiedzy czy zdobycie nowych
umiejętności. Obecnie czynnikiem generującym bezrobocie młodzieży jest niedostosowanie
struktur kształcenia do potrzeb rynku pracy. Dlatego też szczególnego znaczenia
nabiera forma prognozowania popytu na pracę wg kwalifikacji, co spowoduje zmiany
w strukturze kształcenia. Jednak we wszystkich krajach gospodarki rynkowej prognozy
potrzeb kadrowych (kwalifikacyjno-zawodowych) są najtrudniejszym elementem prognozowania.
Prognozy popytu na pracę powinny być opracowywane z udziałem resortów np.: Edukacji,
Pracy i Polityki Społecznej oraz przy współudziale administracji samorządowej
i innych partnerów rynku pracy. Obecny stan statystyki i badań nie pozwala na
kompleksowe prognozowanie. Wzrost zatrudnienia może wystąpić w sektorze prywatnym,
w sektorze publicznym zatrudnienie będzie raczej ograniczane. Najwięcej miejsc
pracy będzie tworzonych w sferze usług, gdzie jest relatywnie wysoka chłonność
na siłę roboczą. Jednak warunkiem rozwoju usług jest wysoki poziom rozwoju gospodarczego
oraz zamożności społeczeństwa. Czynnikiem prozatrudnieniowym jest rozwój sektora
małych i średnich przedsiębiorstw, który najszybciej reaguje na sygnały rynku
pracy oraz stymulowanie rozwoju budownictwa i inwestycji infrastrukturalnych
(są one jednak kosztowne). Różnorodność form zatrudnienia występuje w szarej
sferze (szacuje się ją w Polsce na około 15% ogółu pracujących).
Rozwiązanie problemów rynku pracy uzależnione jest od działań władz lokalnych,
państwowych, pracodawców oraz wspomagania tworzenia nowych miejsc pracy przez
urzędy pracy z Funduszu Pracy (a na to urzędy pracy otrzymują coraz mniej środków
finansowych).
Bibliografia
1) Absolwenci - szansa czy problem ? - materiały konferencyjne, Warszawa 1996.
2) Bezrobocie - wyzwanie dla polskiej gospodarki. Praca zbiorowa pod red. E.
Frątczak, Z. Strzeleckiego, J. Witkowskiego, Warszawa 1993.
3) Bezrobotni absolwenci szkół ponadpodstawowych Polski Południowo -Wschodniej,
Rzeszów 1996.
4) Horodeński R.: "Perspektywy rynku pracy w województwie podlaskim" - maszynopis,
Białystok 2000.
5) Kabaj M.: "Modele polityki rynku pracy i ich efektywność", maszynopis, marzec
1998.
6) Kryńska E., Kwiatkowski E., Zarychta H.: "Polityka państwa na rynku pracy
w Polsce w latach dziewięćdziesiątych". Raport IPiSS , zeszyt nr 12, Warszawa
1998.
7) Kryńska E., Suchocka J., Suchocki B.: "Prognoza podaży i popytu na pracę
w Polsce do roku 2010". IPiPS Warszawa 1998.
8) Kwalifikacje a rynek pracy w procesie transformacji gospodarczej. Materiały
pokonferencyjne, Toruń 1995.
9) Losy zawodowe absolwentów w latach 1989 - 1994, Warszawa 1995.
10) Mlonek K.: "Młodzież na rynku pracy w świetle badań", Warszawa 1996.
11) Mlonek K.: "Bezrobocie w Polsce w XX wieku w świetle badań", Warszawa 1999.
12) Padowicz W.: "Rynek pracy w Polsce - stan aktualny i perspektywy rozwoju"
- referat wygłoszony na konferencji w Dobieszkowie, 1994.
13) Padowicz W.: "Uwarunkowania diagnostyczne w sferze pracy i bezrobocia w
Polsce" - referat wygłoszony na konferencji w Krynicy, 1997.
14) Padowicz W.: "Prognozowanie zatrudnienia i bezrobocia", maszynopis, 1995.
15) "Promocja aktywności zawodowej młodzieży - program przeciwdziałania bezrobociu
wśród młodzieży". Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, Warszawa 1995.
16) Rynek pracy w Polsce. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Paryż
1993.
17) Stocka Z.: "Promocja, aktywizacja zawodowa absolwentów". WUP Białystok 1995.
18) Stocka Z.: "Potrzeby edukacyjne osób bezrobotnych wobec zmieniających się
potrzeb restrukturyzacji gospodarki". WUP Białystok 1996.
19) Stocka Z.: "Losy absolwentów, którym urzędy pracy refundowały wynagrodzenia".
WUP Białystok 1996.
20) Strojna E.: "Program aktywizacji młodzieży bezrobotnej - działania na rzecz
ograniczania bezrobocia wśród młodzieży". Rynek Pracy nr 8/1994.
21) Suchy S.: "Kształcenie ustawiczne dorosłych w świetle prawa, praktyki i
nowych potrzeb". Edukacja Dorosłych 1996 nr 1.
22) Szylko-Skoczny M.: "Społeczne skutki bezrobocia w wymiarze lokalnym", Warszawa
1992.
23) Szylko-Skoczny M.: " Sytuacja młodzieży na rynku pracy w wybranych krajach
Europy Środkowej i Wschodniej". Raport z badań, Warszawa 1998.
24) Zwalczanie długotrwałego bezrobocia w Europie. Doświadczenia z 20 lokalnych
projektów. Warszawa 1992.