Cecylia Pielok
Departament Standaryzacji Usług
Krajowy Urząd Pracy

Aktywna polityka na rzecz długoterminowych bezrobotnych - program pilotażowy "Nowy start"

W 2001 roku Krajowy Urząd Pracy wraz partnerami francuskimi na podstawie rządowej umowy o współpracy za rok 2001 - punkt 1.3. "Aktywna polityka na rzecz długoterminowych bezrobotnych", podjął prace nad przygotowaniem krajowego programu aktywizacji zawodowej osób długotrwale bezrobotnych pod nazwą Nowy Start". Celem podjętego działania było przygotowanie takiej oferty usług, która zwiększy szansę tych osób na powrót na rynek pracy. Przygotowanie i realizacja projektu pilotażowego umożliwiającego urzędom pracy rozszerzenie zakresu usług dla długookresowych bezrobotnych w oparciu o metodologię opracowywania zindywidualizowanych planów działania, poprzedzone zostało konsultacjami eksperckimi z udziałem przedstawicieli francuskich urzędów pracy Josett Layec z ANPE i Jean Yves Hanoullle z Agencji Lokalnej w Picardie oraz wizytą studyjną we Francji, a także seminariami roboczymi z udziałem przedstawicieli wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy.
Program pomocy osobom długotrwale bezrobotnym powstał na podstawie adaptacji programu francuskiego "Nowy Start", który adresowany jest do osób najbardziej oddalonych od rynku pracy. Założenia do których nawiązuje program w dużym stopniu odwołują się do motywacji i opierają się na następujących zasadach:

• motywację się tworzy,
• spadek motywacji nie powoduje wykluczenia z rynku pracy, ale wykluczenie z rynku pracy powoduje spadek motywacji,
• budowanie i pobudzenie motywacji jest możliwe.

Dużo miejsca poświęca się indywidualnemu towarzyszeniu osobie tzw. wsparciu spersonalizowanemu w procesie powrotu na rynek pracy, które może trwać do 3 miesięcy lub dłużej jeśli taka potrzeba występuje. Poza tym w procesie tym może uczestniczyć cała sieć instytucji współpracujących na rzecz pomocy bezrobotnym, które są lub mogą być partnerami urzędów pracy. Program przede wszystkim akcentuje podmiotowość jednostki i rolę jej potrzeb w poszukiwaniu odpowiedniego zatrudnienia.

Projekt pilotażowy dotyczący aktywizowania osób długotrwale bezrobotnych jest realizowany we współpracy z wytypowanymi trzema województwami: kujawsko-pomorskim, łódzkim, zachodniopomorskim, z których przedstawiciele wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy byli uczestnikami wizyty studyjnej w maju 2001r. we Francji.
Na podstawie założeń i stosowanego serwisu usług dla klientów w ramach francuskiego programu "Nowy Start', przygotowane zostały odrębne projekty programu pilotażowego dla długotrwale bezrobotnych: "Nowa Inicjatywa" - opracowany przez WUP i PUP w Toruniu; Nowa Szansa" - opracowany przez WUP filię w Skierniewicach i PUP w Skierniewicach, oraz "Nowy Start"- program opracowany przez WUP w Szczecinie.
Opracowane programy wynikały z diagnozy problemu bezrobocia długotrwałego na terenie danego województwa. Określony został cel programu, kryteria doboru uczestników programu, grupa docelowa, okres i efekty realizacji programu , a także propozycje działań oraz narzędzia i metody pracy z wytypowaną grupą osób długotrwale bezrobotnych.
Na bazie przygotowanych wojewódzkich programów pomocy osobom długotrwale bezrobotnym i wykonanej pracy koncepcyjnej we współpracy z wyżej wymienionymi urzędami pracy i Krajowego Urzędu Pracy powstał modelowy projekt krajowego programu "Nowy Start".

Tworzenie programu pomocy długotrwale bezrobotnym oparte zostało na następujących założeniach metodologicznych:

• osoby długotrwale bezrobotne nie znajdują się ponownie na rynku pracy "spontanicznie" co oznacza, że należy im w tym pomóc, przedstawiając m.in. pełny wachlarz możliwych propozycji usług,
• osoba bezrobotna jest głównym twórcą i aktorem swojego powrotu na rynek pracy,
• bezrobotny nie jest biernym odbiorcą usług, jest aktywnym realizatorem działań, musi mieć motywację do poszukiwania pracy i do pracy. Motywację do pracy się tworzy, bowiem wykluczenie z rynku pracy nie zawsze jest wynikiem braku motywacji do pracy, natomiast zawsze długotrwałe wykluczenie z rynku pracy powoduje spadek motywacji, a wsparcie powinno mieć odczuwalną dla bezrobotnego wartość - poczucie korzyści, a nie straconego czasu.

Sposób postępowania z osobami długotrwale bezrobotnymi w ramach krajowego programu "Nowy Start" obejmuje cztery , następujące po sobie etapy:
W czasie etapu pierwszego, trwającego do 10 dni, dokonuje się doboru losowego z rejestru powiatowego urzędu pracy, grupy osób długotrwale bezrobotnych, które powinny zostać objęte programem. Następnie zaprasza się te osoby do udziału w programie oraz grupowym spotkaniu informacyjnym
W trakcie grupowego spotkania informacyjnego osoby uczestniczące wstępnie deklarują udziału w programie.
Ustala się również terminy spotkań zawodowych indywidualnych z doradcą zawodowym (tutorem)- towarzyszącym do zakończenia programu.
Doradca zawodowy gromadzi dostępne informacje o zaproszonych do programu osobach długotrwale bezrobotnych.
Spotkanie zawodowe indywidualne z doradcą zawodowym (tutorem) to drugi etap programu. Ma ono na celu określenie aktualnej sytuacji osoby długotrwale bezrobotnej, jej potrzeb i oczekiwań, oferty usług, reguł współpracy, czasu uczestnictwa.
Podczas tego etapu osoby bezrobotne podpisują umowę towarzyszenia Umowa jest porozumieniem zawartym pomiędzy uczestnikiem programu a doradcą zawodowym, a jej celem jest zobowiązanie bezrobotnego do aktywnego udziału w programie "Nowy Start". Bardzo ważnym elementem realizacji programu jest również pozyskanie partnerów do współpracy w ramach programu.
Etap trzeci jest realizacją ustaleń spotkania zawodowego indywidualnego. W zależności od potrzeb i możliwości uczestnika programu realizowane jest zwykłe wsparcie (oferta pracy), umożliwienie zdobycia uprawnień lub doskonalenia tzw. oferta szkoleniowa oraz najdłużej trwająca pomoc tj. wsparcie spersonalizowane.
Wsparcie spersonalizowane realizowane jest przez 3 miesiące i obejmuje: diagnozę, wsparcie pogłębione, wsparcie społeczne.
Celem diagnozy jest rozpoznanie rzeczywistej dyspozycyjności osoby bezrobotnej do pracy, zdefiniowanie problemu zawodowego, stworzenie indywidualnego plan powrotu na rynek pracy.

Doradca zawodowy dokonuje diagnozy, która obejmuje: rozpoznanie zainteresowań zawodowych, umiejętności, cech osobowości, uznawanych wartości, relacji z innymi ludźmi, motywacji do pracy.
W ramach etapu trzeciego przeprowadza się również wsparcie pogłębione w formie warsztatów tematycznych z wykorzystaniem zeszytów-przewodników do indywidualnej pracy lub przy pomocy doradcy zawodowego.
Zeszyty zostały opracowane przez województwa uczestniczące w pilotażu i Krajowy Urząd Pracy. W ramach opracowanego pakietu uczestnicy otrzymali do dyspozycji następujące zeszyty:

• "Jak sporządzać życiorys zawodowy/curiculum vitae -CV".
• "Jak sporządzać list motywacyjny(podanie o pracę)".
• "Jak znajdować ogłoszenia o pracy" Podtytuł - "Drobne Ogłoszenia".
• "Jak przygotować własną ofertę".
• "Jak kontaktować się z pracodawcą" Podtytuły -"Specyfika rozmowy kwalifikacyjnej", "Bądź przygotowany", "Siedmiopunktowy plan rozmowy kwalifikacyjnej".
• "Jaki skutecznie poszukiwać pracy" Podtytuły - "Jak pracodawcy znajdują pracowników", Jak większość ludzi poszukuje pracy".
• "Jak rozmawiać z pracodawcą" Podtytuły - "Odpowiedzi na pytania pracodawcy - przykłady", "Pytania do pracodawcy".
• Jak znaleźć i wybrać odpowiednie szkolenie.
• Jak ocenić swoje możliwości stworzenia własnej firmy.
• Jak zdobywać informacje o zawodach i firmach.
• Jak wykorzystać swoje kontakty i rozwijać ich sieć.
• Jak zdobywać informacje o firmach i pokonywać "przeszkody".
• Jak kontaktować się z firmą i pracodawcą przez telefon.

W zależności od indywidualnych problemów osobistych oferowano wsparcie społeczne osobom długotrwale bezrobotne z powodów problemów życiowych np. bezdomności, alkoholizmu itp. Podejmowano próbę zapewnienia pomocy przez wyspecjalizowane organizacje, instytucje, placówki( współpraca z partnerami).
Etap czwarty obejmował bilans końcowy tworzony na podstawie tzw. bilansów tygodniowych z realizacji programu z uwzględnieniem możliwości zastosowania innych działań pomocowych (np. klub pracy) oraz subsydiowane programy rynku pracy.

Aktualnie pilotaż programu w województwach : kujawsko-pomorskim, łódzkim. zachodniopomorskim dobiega końca. Zostaną opracowane wojewódzkie raporty z realizacji programu. Kolejnym etapem będzie ocena pilotażowego wdrożenia "Nowego Startu" i opracowanie raportu końcowego oraz przygotowanie planu jego upowszechnienia programu we wszystkich urzędach pracy na planowanej w 2002r. ogólnopolskiej konferencji. Głównymi aktorami byłyby województwa w których odbył się pilotaż. Konferencja miałaby na celu zaprezentowanie wyników współpracy polsko-francuskiej i realizacji programu "Nowy Start". Ponadto byłaby okazja do popularyzacji programu i zachęcenia innych urzędów do jego stosowania.