Zatrudnienie Polaków w krajach Unii Europejskiej
Na podstawie indywidualnej umowy o pracę z pracodawcą zagranicznym Polacy mogą podejmować zatrudnienie w dowolnym kraju Europy i świata. Nie są zobowiązani polskimi przepisami prawnymi do uzyskiwania jakichkolwiek zezwoleń. Zapewnia im to ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu . Podejmując pracę za granicą podlegają przepisom kraju przyjmującego.
Coraz więcej Polaków podejmuje pracę za granicą korzystając z możliwości jakie stwarzają porozumienia i umowy międzyrządowe o wzajemnym zatrudnianiu obywateli. Do pracy za granicą wyjeżdżają najczęściej zarejestrowani bezrobotni ale też obywatele poszukujący pracy, studenci a także Ci dla których praca za granicą stała się sposobem na życie .
Aktualnie posiadamy 13 porozumień i umów międzyrządowych w tym 4 z państwami należącymi do Unii Europejskiej: Belgią, Francją, Luksemburgiem i Niemcami. Wszystkie umowy z krajami Unii Europejskiej podpisane zostały po 1989 roku. Strona luksemburska umowy nie ratyfikowała i nie weszła ona w życie.
Trwają negocjacje w sprawie podpisania umów z Hiszpanią, Holandią, Wielką Brytanią i Włochami.
Realizatorem umów międzyrządowych o wzajemnym zatrudnianiu obywateli jest Krajowy Urząd Pracy/ Departament Migracji Zarobkowej/.
NIEMCY
Umowa z Niemcami podpisana została dnia 7.06.1990 roku / Dz. U. z 1994r. Nr 100, poz. 487/ jest najbardziej ożywioną umową jaką realizuje KUP. Przewiduje kilka form zatrudnienia.
Zatrudnienie sezonowe - w zasadzie trwa do 3 miesięcy. Bywają jednak prace trwające 0,5 roku a nawet do 9 miesięcy / w objazdowych imprezach rozrywkowych tzw. wesołych miasteczkach /.
Do pracy sezonowej mogą wyjeżdżać osoby, które ukończyły 18 lat. Górna granica wieku przy zawieraniu umów indywidualnych imiennych nie jest określana . Ma to natomiast miejsce przy umowach anonimowych.
Wielkość zatrudnienia sezonowego jest nie limitowana. Jest ściśle związana z potrzebami niemieckiego rynku pracy. Mają na nią też wpływ warunki pogodowe bądź urodzaje w rolnictwie.
Istnieją dwie formy zatrudnienia sezonowego :
- imienna, kiedy obywatel polski sam wyszukuje pracodawcę i podpisuje z nim umowę o pracę.
W 2000 roku na podstawie umów imiennych pracowało w Niemczech 238.160 Polaków. W pierwszym półroczu roku bieżącego zatrudnienie znalazło 123.000 osób.
- anonimowe, gdy pracodawca niemiecki nie zna z imienia i nazwiska pracownika polskiego i zgłasza ofertę anonimową, oczekując na dobór pracownika po stronie polskiej. Jeżeli proponowany kandydat jest zaakceptowany przez pracodawcę , ten podpisuje z nim umowę indywidualną imienną, która przekazywana jest osobie zainteresowanej w kraju. W sytuacji gdy pracodawca pilnie oczekuje na pracownika lub przyspiesza termin rozpoczęcia pracy np. ze względu na warunki pogodowe, stosowane jest tzw. szybkie pośrednictwo . Wszystkie dokumenty przekazywane są za pomocą faksów.
W 2000 roku otrzymaliśmy 1.207 ofert anonimowych . Do pracy wyjechały osoby bezrobotne głównie z terenów zagrożonych strukturalnym bezrobociem z dawnych województw: koszalińskiego , olsztyńskiego, słupskiego, suwalskiego i wałbrzyskiego. Bywa, że obywatel, który wyjedzie do pracy na ofertę anonimową w następnym roku otrzymuje umowę imienną. Sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy zatrudniony da się poznać jako dobry pracownik.
Zatrudnienie długookresowe.
Celem zatrudnienia w charakterze pracownika-gościa jest podniesienie posiadanych kwalifikacji zawodowych i znajomości języka niemieckiego.
Zatrudnienie w charakterze pracownika-gościa trwa 1 rok i może być przedłużone o 0,5 roku. Obywatel polski może być zatrudniony w charakterze pracownika-gościa tylko jednokrotnie a po zakończonej pracy ma obowiązek opuścić kraj przyjmujący.
Kandydaci do pracy w charakterze pracownika - gościa muszą spełniać następujące warunki:
- posiadać co najmniej wykształcenie zasadnicze zawodowe;
- ukończone 18 lat i nie przekroczone 40 / dotyczy kobiet i mężczyzn /;
- znać dobrze język niemiecki;
- posiadać odpowiedni staż pracy.
Roczny limit zatrudnienia wynosi 1000 osób. W przypadku nie wykorzystania limitu pozostające miejsca nie przechodzą na rok następny.
Procedury zatrudnienia w charakterze pracownika-gościa mogą mieć dwie formy:
- imienną, występuje wtedy gdy pracodawca niemiecki przekazuje pracownikowi polskiemu umowę imienną o pracę lub zapewnienie przyjęcia do pracy;
- anonimową, ma miejsce wówczas, gdy pracodawca niemiecki nie posiada kandydata do pracy i oczekuje na jego wskazanie przez stronę polską.
Za pośrednictwem wojewódzkich urzędów pracy i ich filii wyszukiwani są odpowiedni kandydaci, najczęściej bezrobotni bądź poszukujący pracy. Wyłonieni kandydaci są dopuszczani do indywidualnych rozmów kwalifikacyjnych, które prowadzą przedstawiciele pracodawców niemieckich, niemieckich związków pracowniczych i przedstawiciele Federalnego Urzędu Pracy w Bonn. Rozmowy kwalifikacyjne prowadzone są w większych miastach np. Łodzi, Poznaniu czy Olsztynie, co zmniejsza koszty dojazdów.
Pracę w Niemczech w charakterze pracowników- gości w 2000 roku otrzymało 655 osób. W pierwszej połowie 2001 roku 422 osoby.
Zatrudnienie wakacyjne studentów.
Podstawowymi warunkami stawianymi studentom pragnącym podjąć pracę wakacyjną w Niemczech są:
- znajomość języka niemieckiego w stopniu co najmniej dobrym;
- status studenta studiów dziennych / za wyjątkiem słuchaczy ostatniego roku/;
- wiek 18-30 lat;
- zadeklarowanie co najmniej 8 tygodni pracy w okresie trzech miesięcy wakacyjnych.
Zatrudnienie wakacyjne studentów jest nielimitowane, uzależnione jedynie od zapotrzebowania niemieckich pracodawców.
Naboru kandydatów dokonują wojewódzkie urzędy pracy.
W celu uniknięcia kosztów przejazdów, studenci mogą pobrać i złożyć podanie i zaświadczenie potwierdzające znajomość języka niemieckiego we właściwym dla miejsca zamieszkania lub też studiowania wojewódzkim urzędzie pracy. Podania przekazywane są partnerowi niemieckiemu , który wyszukuje pracodawców.
Studenci wyjeżdżający do pracy wakacyjnej nie potrzebują wiz pobytowych z prawem do pracy.
W 2000 r. do pracy wyjechało 585 studentów. W 2001 r. 1216 studentów .
Do pracy wakacyjnej w Niemczech wyjeżdżają również studenci, którzy posiadają swoich pracodawców i sami zawierają z nimi imienne umowy o pracę , które po potwierdzeniu przez niemieckie urzędy pracy przesyłane są bezpośrednio na adres domowy studenta w Polsce.
Tą drogą, pracę wakacyjną corocznie otrzymuje około 5 tys. studentów. Praca wakacyjna studentów obok zarobków stwarza też możliwość wzajemnego poznania się, podwyższenia wiedzy zawodowej, doskonalenia języka.
Praktyki uczniowskie.
Aby zwiększyć możliwości wyjazdów obywateli polskich do pracy w charakterze pracowników - gości, wprowadzony został program praktyk wakacyjnych dla uczniów przedostatnich klas szkół gastronomicznych, hotelarskich i ekonomicznych z nauczaniem języka niemieckiego.
Na praktyki wakacyjne mogą wyjeżdżać wytypowani przez szkołę uczniowie / 10-20 uczniów z jednej szkoły/ z przedostatnich klas, którzy ukończyli 18 lat i znają dobrze język niemiecki. Uczniowie wyjeżdżają indywidualnie. Uczniowie nie są pracownikami firm niemieckich, nie podpisują umów o pracę. W czasie praktyki otrzymują nieodpłatnie zakwaterowanie i wyżywienie oraz 500 DM kieszonkowego.
Z całego kraju / około 10 szkół / na praktyki wakacyjne wyjeżdża ponad 200 uczniów rocznie.
Po odbyciu praktyk, uczniowie są indywidualnie oceniani i opiniowani co do możliwości zatrudnienia w charakterze pracowników - gości zaraz po ukończeniu szkoły bez wymaganego stażu pracy.
FRANCJA
Współpraca z Francją opiera się na dwóch umowach z 1990 r. i 1992 r. / Dz. U. z 1994r. Nr 100, poz. 487/.
W oparciu o umowę z 1992 r. powołane zostało Biuro Przedstawicielskie Urzędu d/s Migracji Międzynarodowych Republiki Francuskiej / Office Des Migrations Internationales - OMI / w Warszawie . Oferty pracy z Francji trafiają za pośrednictwem OMI do Krajowego Urzędu Pracy, który wyszukuje za pomocą wojewódzkich urzędów pracy odpowiednich kandydatów. Następnie OMI kontaktuje się z kandydatami , przeprowadza kwalifikacje, pomaga w uzyskaniu wiz pobytowych z prawem do pracy, organizuje badania lekarskie i przejazdy pracowników w tamtą stronę. Dotyczy to zarówno pracowników sezonowych jak i stażystów.
Stażyści.
Celem zatrudnienia w charakterze stażysty jest poszerzenie perspektyw zawodowych oraz pogłębienie znajomości języka francuskiego.
Kandydaci z wykształceniem co najmniej zasadniczym zawodowym mają mieć ukończone 18 lat i nie przekroczone 35.
Zatrudnienie w charakterze stażysty trwa 1 rok z możliwością przedłużenia o 6 miesięcy. Roczny limit zatrudnienia wynosi 1000 osób.
W 2000 r. pracę w charakterze stażystów uzyskało 80 Polaków. W pierwszej połowie 2001 r. 41 osób. Ponadto w tym okresie zatrudnienie otrzymało 426 osób, które mogą w systemie przemiennym pracować dłużej niż stażyści / APT /.
Pracownicy sezonowi.
Pracownicy sezonowi we Francji zatrudniani są w pełnym wymiarze czasu pracy , na czas określony zgodnie z ustawodawstwem francuskim. Limit zatrudnienia jest nie określony.
W 2000 r. pracę sezonową we Francji otrzymało 2480 osób. W pierwszej połowie 2001 r. 415 osób.
BELGIA
Umowa międzyrządowa podpisana została w 1990 r. / nie publikowana /. Dotyczy osób zatrudnianych na czas określony w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze stażystów w celu zapoznania się z metodami pracy stosowanymi w Belgii. Dotyczy osób, które ukończyły 18 lat i nie przekroczyły 30. Posiadających przygotowanie zawodowe potwierdzone świadectwem szkolnym lub dyplomem ukończenia studiów. Roczny limit stażystów wynosi 250 osób.
Strona belgijska dotychczas umowy nie ratyfikowała i nie weszła ona w życie, jednakże dokumenty obywateli polskich są przekazywane do partnera belgijskiego.
Zezwolenia na pracę w Belgii są wydawane bez względu na sytuację na rynku pracy z tym , że to sami Polacy wyszukują pracodawców belgijskich, którzy zatrudnią ich w charakterze stażysty.
W 2000 r. 5 Polaków wyszukało dla siebie pracodawców w Belgii.
Krajowy Urząd Pracy pośredniczy też w zatrudnianiu obywateli polskich w krajach Unii Europejskiej z którymi Polska nie podpisała jeszcze umów międzyrządowych o wzajemnym zatrudnianiu obywateli. Współpracujemy z tymi krajami dzięki kontaktom z naszymi placówkami dyplomatycznymi i rekomendowanymi przez nie pracodawcami zagranicznymi. W takim przypadku mamy wielu partnerów i kilka procedur.
W ten sposób od 2000 r. współpracujemy z Hiszpanią, Irlandią, Portugalią, Wielką Brytanią / Jersey / i Włochami.
Do krajów tych w 2000 r. do pracy sezonowej na okres 6-9 miesięcy i długookresowej na 1 rok, wyjechało 196 osób. W pierwszym półroczu 2001 r. wyjechało 246 osób.
Jak wskazuje historia, kierunek migracji zarobkowej Polaków był zawsze na zachód . Dzisiaj również najwięcej Polaków wyjeżdża do Niemiec. Na początku lat dziewięćdziesiątych kiedy wchodziły w życie umowy dwustronne o wzajemnym zatrudnianiu obywateli, do pracy za granicą wyjeżdżało rocznie około 60 tys. obywateli . Dzisiaj liczba wyjeżdżających do pracy sezonowej tylko do Niemiec zbliża się do 250 tys. osób.
Chętnych do pracy za granicą jest więcej niż otrzymujemy ofert.
Na podstawie umów międzyrządowych kierowani są głównie bezrobotni z rejonów gdzie bezrobocie jest wyższe od średniej krajowej. Mniejsze możliwości mają osoby posiadające stałą pracę a tym bardziej z terenów o niskim bezrobociu. W takich przypadkach wyjazdy są możliwe tylko wtedy , gdy Polacy w czasie pobytu za granicą zawierają umowy o pracę z pracodawcami zagranicznymi a rola urzędów pracy ogranicza się do samego przekazywania umów o pracę.
Podstawową barierą jeżeli chodzi o wyjazdy naszych obywateli do pracy długookresowej jest brak znajomości języków obcych. Znajomość języka obcego to warunek zarówno dla pracowników o wysokich kwalifikacjach jak i dla pomocników kuchni.
Ilość wyjazdów do pracy sezonowej / głównie do Niemiec / może ulec zmianie gdy spadnie bezrobocie a zarobki pracowników będą zbliżone do zarobków w krajach zachodnich. Być może Polaków zastąpią nasi sąsiedzi ze wschodu. Już obecnie mamy do czynienia ze zwrotami wcześniej podpisanych umów o pracę , ponieważ zarobki w kraju na niektórych stanowiskach stają się porównywalne a koszty rozłąki z rodziną są zbyt wysokie.
Wyjazdy do pracy za granicą jak do tej pory są korzystne dla naszych obywateli. Zmniejszają nieco bezrobocie a w rejonach o bardzo wysokim bezrobociu odgrywają istotną rolę. Obok wymiernych korzyści materialnych wpływają na rozwijanie stosunków międzyludzkich , lepsze poznawanie się i zbliżanie narodów . Są elementem integracji z Unią Europejską.
Warszawa październik 2001r.
Marek Liszewski