Marcin Jaworek
Departament Informacji
o Rynku Pracy
Krajowy Urząd Pracy
Sytuacja na niemieckim rynku pracy w kwietniu 2001 r.
Inspiracją do napisania informacji o zmianach zachodzących na rynku pracy stały się materiały przesyłane przez Ambasadę Niemiec do Krajowego Urzędu Pracy tj. Presse Information - Bundesanstalt fur Arbeit
Niemcy nasz największy partner gospodarczy od wielu już lat boryka się z bezrobociem. W przypadku Niemiec nie jest to problem nowy, ponieważ zjawisko to pojawiło się w tym kraju w dobie kryzysu energetycznego na początku lat 70 - tych, a więc wiele lat temu. Jednak na dobrą sprawę dopiero od momentu zjednoczenia obu państw Niemieckich datuje się gwałtowny nie notowany nigdy wcześniej wzrost bezrobocia, które w landach byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej na skutek głębokiej restrukturyzacji gospodarki i likwidacji wielu gałęzi przemysłu osiągnęło szczególnie wysoki poziom i to pomimo bardzo dużych środków przeznaczanych na modernizację i wspieranie rozwoju tego obszaru państwa.
Uważa się, że wysoki poziom bezrobocia ma również związek z wprowadzaniem nowych technologii, które między innymi poprzez znaczny wzrost wydajności przyczyniły się do likwidacji wielu miejsc pracy.
Według Prezydenta Federalnego Urzędu Pracy Bernarda Jagody osłabienie wzrostu gospodarczego wywarło niekorzystny wpływ na niemiecki rynek pracy. Zachodzące na rynku pracy zmiany uwidaczniają się przede wszystkim niewielkim spadkiem liczby osób poszukujących pracy i stabilnym poziomem liczby czynnych zawodowo.
W końcu omawianego okresu liczba poszukujących pracy ukształtowała się na poziomie 4825388 osób i była o 160274 osób tj. o 3,2%. niższa niż w kwietniu ub. r.
Bezrobocie w kwietniu podobnie jak i w innych krajach gospodarki rynkowej wykazywało tendencje spadkowe. Kwiecień jest drugim miesiącem od początku roku, w którym utrzymała się spadkowa tendencja poziomu bezrobocia.
Napływ do bezrobocia utrzymał się od trzech miesięcy na zbliżonym poziomie.
W urzędach pracy w końcu kwietnia zarejestrowanych było 3867903 bezrobotnych, 131682 bezrobotnych mniej niż przed miesiącem i 118452 osób mniej niż przed rokiem, tj. 3,0%.
W końcu omawianego okresu było zarejestrowanych 1776031 kobiet (spadek o 82956 osób w odniesieniu do kwietnia ub. r.) i stanowiły one 45,9% ogółu bezrobotnych.
Młodzież poniżej 25 roku życia (421937 osób) stanowiła w końcu omawianego okresu 10,9% ogółu bezrobotnych. W odniesieniu do analogicznego okresu ub. r. populacja ta wzrosła o 1544 osoby. Dla porównania można przytoczyć dane dla Polski, w której w końcu marca br. liczba młodzieży poniżej 25 roku życia stanowiła 29,8% ogółu bezrobotnych.
Podkreślenia wymaga fakt, że w omawianym okresie prawie jedną trzecią (30,9%) ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w Niemczech stanowiły osoby w wieku powyżej 50 lat. Bezrobotnych w tym przedziale wiekowym było 1193725 osób tj. o 7,8% mniej w porównaniu do kwietnia 2000 r. Jednocześnie prawie jedna piątą zarejestrowanych bezrobotnych (744423 osoby) stanowili bezrobotni w wieku 55 lat i starsi. (W Polsce bezrobotni w wieku 55 lat i więcej stanowili 1,8% ogółu bezrobotnych.) Tak znaczny udział bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat ma zapewne związek z wprowadzaniem nowych technik produkcji oraz wzrostem wydajności pracy.
Tablica 1. Liczba bezrobotnych w Niemczech w okresie Grudzień 2000 r. - Kwiecień 2001 r.
Stan w końcu okresu sprawozdawczego
Okres | Niemcy | Obszar zachód | Obszar wschód |
Grudzień 2000 | 3808884 | 2453615 | 1355269 |
Styczeń 2001 | 4093216 | 2622193 | 1471023 |
Luty 2001 | 4112638 | 2622799 | 1489839 |
Marzec 2001 | 3999585 | 2538904 | 1460681 |
Kwiecień 2001 | 3867903 | 2473523 | 1394380 |
Kolejną kategorią bezrobotnych z którymi często mają kontakt niemieckie służby zatrudnienia są długotrwale bezrobotni. W końcu kwietnia stanowili oni 33,8% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, i w odniesieniu do kwietnia ub. r. ta populacja wyraźnie się zmniejszyła (spadek o 106535 osób, tj. o 7,5%). W Polsce odsetek tej kategorii bezrobotnych wyniósł w końcu marca br. 44,9% ogółu bezrobotnych.
Warto zaznaczyć, że w Niemczech zarejestrowanych było 464611 bezrobotnych cudzoziemców, którzy stanowili 12,0% ogółu bezrobotnych. W tej grupie odnotowano spadek o 24621 osób, tj. 5,0% (w odniesieniu do kwietnia ub. r.).
W omawianym okresie największa liczba bezrobotnych była zarejestrowana w Północnej Nedrenii Westfalii - 763182 osoby, tj. 19,7% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w końcu kwietnia br. Najmniejsza liczba bezrobotnych była zarejestrowana w Hamburgu (71344 osoby), Kraju Saary (45562 osoby) oraz Bremie (40095 osób), a więc okręgach położonych w zachodniej znacznie bardziej rozwiniętej pod względem gospodarczym części Niemiec.
Warto zauważyć, że w Berlinie stanowiącym osobny obszar administracyjny, pomimo ogromnych dotacji związanych między innymi z przeniesieniem stolicy z Bonn i inwestycji zagranicznych, stopa bezrobocia ukształtowała się na wysokim poziomie (16,3%). Natomiast w urzędach zarejestrowane było 272348 osób bezrobotnych.
W końcu kwietnia najwyższą stopę bezrobocia zanotowano w Saksonii Anhalt (20,2%) oraz w Maklemburgii (18,8%). Najniższa stopa natomiast była w Badenii Wintembergi (4,9%).
Najwięcej młodzieży do 25 lat było zarejestrowane w Północnej Nadrenii Westfalii -78795 osób, na drugim miejscu pod względem liczby bezrobotnej młodzieży znajdował się obszar Berlin-Brandemburgia - 57192 osoby, gdzie stopa bezrobocia wynosiła 17,9%.
Najwięcej bezrobotnych cudzoziemców zarejestrowanych było w Nadrenii Westfalii - 143934 osoby, Badenii Wirtembergii - 59514 osób, oraz w Bawarii - 51249 osób. W landach wschodnich jedynie w Berlinie zarejestrowanych było 46960 osób, podczas gdy na całym obszarze Berlin - Brandemburgia zarejestrowanych było w sumie 50424 bezrobotnych cudzoziemców.
Charakterystyczne jest, że w landach wschodnich cudzoziemcy mają niewielki udział w tworzeniu nowych miejsc pracy oraz w zatrudnianiu się niż w landach zachodnich. Wiąże się to nie tylko z wyższym bezrobociem na wschodzie i ochroną tamtejszego rynku, ale również z odmiennym w przeszłości modelem gospodarczym. Duży udział cudzoziemców w rynku pracy Berlina można tłumaczyć, tym, że przez cały okres powojenny miasto Berlin Zachodni funkcjonowało w zachodnim systemie gospodarczym i korzystało z pracy cudzoziemskich robotników, tzw. Gastarbeiterów, w głównej mierze pochodzących z Turcji.
Tablica 2. Bezrobotni w Niemczech według krajów związkowych
Stan w końcu kwietnia 2001 r.
Urząd Krajowy Bezrobotni ogółem Stopa bezrobocia Bezrobotni poniżej 25 lat Cudzoziemcy
PółnocSchleswig HolsteinHamburgMaklemburgiaDolna Saksonia BremaPółnocna SaksoniaBremaPółnocna Nadrenia WestfaliaHesjaPalatynat Reński Kraj SaaryPalatynat ReńskiKraj SaaryBadenia WirtembergiaBawariaBerlin BrandemburgiaBerlinBrendemburgiaSaksonia Anhalt TuryngiaSaksonia AnhaltTuryngiaSaksonia 360367115957713441730663899783498834009576318220071217985813429645562260685326020511927272348239579471185273838197347403989 11,58,58,418,89,49,212,58,96,77,46,99,24,95,217,016,317,917,920,215,517,6 419081412972212055845401413534048787952063321625163905235260953735457192310172617549508279342157443426 29356110371597523444844941155729414393442840234541779656585951451249504244696034647628493926897763
Niemcy 3867903 9,5 421937 464611
ZachódWschód 24735231394380 7,517,7 268762153175 43034334268
W omawianym okresie na obszarze zachodnim (byłe Niemcy zachodnie) zarejestrowanych były 2473523 osoby bezrobotne i w odniesieniu do kwietnia ub. r. populacja ta zmniejszyła się o 112287 osób. W tym samym czasie na obszarze wschodnim obejmującym byłe NRD zarejestrowane było 1394380 bezrobotnych i w odniesieniu do ub. r. spadek tej populacji wyniósł 6165 osób.
Na obszarze nowych landów bezrobotne kobiety stanowiły 49,2% ogółu bezrobotnych, podczas gdy na obszarze wschodnim ich udział był znacznie mniejszy, ponieważ stanowiły one 44,1% bezrobotnych.
Warto podkreślić, że na wschodzie Niemiec długotrwale bezrobotni stanowili 34,2% ogółu pozostających bez pracy, podczas gdy na zachodzie kraju 33,5%. Jak widać wskaźnik ten jest zbliżony dla obu części Niemiec.
Na uwagę zasługuje fakt, że stopa bezrobocia dla wszystkich czynnych zawodowo na zachodzie wynosiła 7,5% natomiast na wschodzie 17,7%. Ponad dziesięcio procentowa różnica w poziomie stopy dobrze obrazuje skalę tego zjawiska w obu częściach Niemiec.
W kwietniu br. odpływ z bezrobocia na zachodzie Niemiec wyniósł 451689 osób i był niższy o 25809 osób niż w kwietniu 2000 r. Natomiast od początku roku z bezrobocia wyrejestrowano 1644402 osoby.
We wschodnich landach w kwietniu wyrejestrowano 246553 osoby tj. o 12281 osób więcej niż w kwietniu ub. r. Natomiast od początku roku wyrejestrowano tam 788293 osoby.
Przyrost miejsc pracy został zahamowany, ponieważ przedsiębiorstwa i administracja zgłosiły 381100 wolnych miejsc, tj. o 29900 (7,3%) miejsc mniej niż w kwietniu 2000 r. i o 18023 miejsca pracy mniej niż w marcu br.
Od początku tego roku do urzędów pracy pracodawcy zgłosili 1399677 miejsc pracy, czyli o 80502 miejsca mniej niż w analogicznym okresie 2000 r.
Od stycznia do kwietnia br. na zachodzie zgłoszono 1072319 wolnych miejsc pracy, tj. 76,6% ogółu zgłoszonych w Niemczech ofert. Natomiast w nowych landach zgłoszono 327358 wolnych miejsc pracy, co stanowiło spadek o 15472 oferty w stosunku do ubiegłego roku. Jednocześnie oferty zgłoszone na wschodzie kraju stanowiły 23,4% ogółu zgłoszonych ofert.
W następstwie reformy terytorialnej w Berlinie, Biuro Pracy przypisane do tej pory do Berlina Wschodniego znalazło się w Berlinie Zachodnim.
Z tego powodu zmianom uległy dane dotyczące statystyki zatrudnionych dla obszarów wschód i zachód.
Pewne wyobrażenie o następstwie tych zmian może dawać informacja o kształtowaniu się liczby bezrobotnych, tzn. liczba ta w obszarze zachód wzrosła w stosunku do marca o 12600 osób tj. 0,5% natomiast na wschodzie zmniejszyła się o 0,9%.
Urzędy pracy w ramach szeroko rozumianego pośrednictwa pracy aktywizowały 377300 osób tj. o 7300 więcej niż w kwietniu ub. r.
Formy pośrednictwa pracy związane z wyborem miejsc pracy, a więc SIS i AIS (Selbstinformatsionsdienste in internet) objęły 47 tys. osób.
Urzędy pracy finansowały 365400 pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, wśród uczestniczących w tych formach przeciwdziałania bezrobociu nastąpił wzrost o 15500 osób w odniesieniu do kwietnia ub. r.
W kwietniu zatrudnienie 172900 osób finansowane było ze środków urzędów pracy (spadek o 20900 w odniesieniu do kwietnia 2000 r.) a strukturalnym dostosowaniem objęte było 72700 osób (spadek o 39700 osób w odniesieniu do kwietnia ub. r.). Natomiast zmniejszyło się w porównaniu do marca br. r. zatrudnienie krótkookresowe o 10647 osób, jednak w porównaniu do kwietnia ub. r. liczba osób zatrudnionych przy pracy krótkookresowej wzrosła o 12100 i wynosiła 118900 osób.
W kwietniu br. odpływ był wyższy o 27586 osób niż w marcu br. i wyniósł 698242 osoby. Jednocześnie należy dodać, że w stosunku do ubiegłego roku odpływ był niższy o 13528 osób, tj. o 1,3%. W okresie czterech miesięcy br. odpływ z bezrobocia wyniósł w Niemczech 2432695 osób, podczas gdy napływ wyniósł 2491714 osób.
Wzrost liczby czynnych zawodowo był w porównaniu do analogicznego okresu ub. r. daleko wyższy niż spadek bezrobocia. Przyczyną tej niezgodności było dorywcze zatrudnienie, ponieważ przeważającą grupę stanowiły osoby, które nie były zarejestrowane jako osoby bezrobotne (uczniowie, studenci, gospodynie domowe, emeryci) lub których statut bezrobotnych się przez to nie zmienił.
Stopa bezrobocia mająca za podstawę ludność cywilną aktywną zawodowo zmniejszyła się w stosunku do marca br. r. o 0,3 punktu procentowego i ukształtowała na poziomie 9,5%. (W Polsce 15,7%)
Natomiast biorąc pod uwagę osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę stopa bezrobocia ukształtowała się na poziomie 10,5%. Również w tym przypadku stopa bezrobocia była niższa o 0,3 punktu procentowego w odniesieniu do marca br.
Warto dodać, że stopa bezrobocia dla cudzoziemców wynosiła w kwietniu 16,8%.
W omawianym okresie było 3248000 osób uprawnionych do świadczeń w porównaniu do marca br. grupa ta zmniejszyła się o 113000 osób.
Kształcenie zawodowe
Na polu kształcenia zawodowego liczba zgłoszonych miejsc do nauki zawodu była w dalszym ciągu większa niż przed rokiem, podczas gdy zgłoszenia poszukujących miejsc do nauki były jak dotąd mniejsze. Rozkładało się to regionalnie, pomiędzy stare i nowe landy.
Od października 2000 r. do kwietnia 2001 r. Urzędom Pracy zgłoszono 493700 miejsc do nauki zawodu, o 13100, tj. 3% więcej niż w analogicznym okresie ub. r. Przy tym oferta zakładowych miejsc dla pragnących podjąć naukę zawodu wzrosła mianowicie o 15 tys. na 484900 miejsc. Ten wzrost ograniczył się w zasadzie do starych landów.
W przeciwieństwie do tego powstało mniej pozazakładowych miejsc dla osób pragnących podjąć naukę zawodu (spadek o 2200 miejsc na 8800).
Jednocześnie 591500 osób poszukujących miejsca do nauki zawodu odwiedziło urzędy pracy (spadek o 36900 osób, tj. 6% mniej).
Malejąca liczba zgłoszeń osób poszukujących miejsca do nauki zawodu jest przede wszystkim rezultatem większego wykorzystania serwisu dotyczącego miejsc do nauki zawodu (ASIS) w internecie jak również wiąże się z regionalnym zróżnicowaniem rynku nauki zawodu.
Przyczyn należy szukać w fakcie, że młodzież znacznie później lub w ogóle wcale nie korzysta z oferty pośrednictwa i poradnictwa zawodowego.
W końcu kwietnia było 215700 miejsc do nauki zawodu jeszcze nie obsadzonych, tj. wzrost o 16400 miejsc lub 8% w odniesieniu do ub.r. Jednocześnie w rejestrach znajdowało się 321500 poszukujących miejsca do nauki zawodu (spadek o 18100 osób, tj. 5% mniej niż przed rokiem). Różnica pomiędzy nie obsadzonymi miejscami do nauki zawodu i poszukującymi, którzy nie skorzystali z oferty pośrednictwa jest mniejsza niż przed rokiem.
Charakterystyczne jest, że różnica ta jest regularnie większa na wiosnę i zmniejsza się znacznie pod koniec roku.
Wydaje się więc możliwe do końca roku pełne wykorzystanie miejsc do nauki zawodu.
Zatrudnienie
Ostatnio nastąpił nieznaczny wzrost zatrudnienia - jednakże koncentrował się on przede wszystkim w zachodnich landach.
W końcu czerwca 2000 r. na terenie Niemiec było 27,82 mln osób z pełnym ubezpieczeniem i 4,05 mln. osób pracujących w niepełnym wymiarze (dorywczo) . Koncentrowali się oni relatywnie częściej w zachodnich landach. Na tych terenach pracowało 22,85 mln osób objętych pełnym ubezpieczeniem, tj. 82% wszystkich zatrudnionych z pełnym ubezpieczeniem. Natomiast 3,61 mln osób pracujących w niepełnym wymiarze. Na nowe landy przypadało natomiast odpowiednio 4,98 mln osób objętych pełnym ubezpieczeniem, tj. 18% oraz 0,44 mln osób pracujących w niepełnym wymiarze, tj.11%.
W Niemczech na 100 zatrudnionych z pełnym ubezpieczeniem, przypadało 15 osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze. Na zachodzie Niemiec wskaźnik ten wyniósł 16 osób natomiast na wschodzie 9 osób. Poza tym regionalne rozmieszczenie zatrudnionych jest prawie identyczne.
Nadreprezentacja osób pracujących w niepełnym wymiarze występowała w Schleswig-Holsteinie, Kraju Saary, Palatynacie Reńskim, Północnej Saksonii (100 do 18), Nadrenii Westfalii (100 do 17), Badenii Wintembergii (100 do 16). Natomiast w Hamburgu i Berlinie (100 do 11 i 100 do 9), podobnie jak w Nowych Landach ta forma zatrudnienia odgrywa zdecydowanie mniejszą rolę.
Zatrudnienie z pełną składką na ubezpieczenie i zatrudnienie w niepełnym wymiarze dzielą się w zależności od gałęzi przemysłu. Podział ten wygląda podobnie zarówno w nowych jak i w starych landach. Podczas gdy w zakładach produkcyjnych także z powodów technologicznych zatrudnienie w niepełnym wymiarze jest znacznie ograniczone, to usługi oferują dużo większe możliwości w tym zakresie. Najczęściej pracujący w niepełnym wymiarze byli zatrudniani właśnie w handlu. W tej sekcji na 100 zatrudnionych z pełnym ubezpieczeniem przypadało 23 zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Jeszcze większe znaczenie ta forma zatrudnienia miała w prywatnych gospodarstwach domowych (100 do 58).
Relatywnie mało rozpowszechniona ta forma była w administracji publicznej: takiej jak instytucje ubezpieczeniowe i kredytowe (każdorazowo 100 do 5 osób).
W zakładach przetwórstwa przemysłowego, w których pracowała czwarta część wszystkich osób z pełnym ubezpieczeniem, pracowało również około 0,56 mln. osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze. W tym wypadku relacja wynosiła 100 do 8. Wprawdzie i tutaj znajdują się pojedyńcze gałęzie w których zatrudnieni w niepełnym wymiarze występują znacznie częściej np.: w wydawnictwach oraz przy wytwarzaniu pieczywa i artykułów żywnościowych (100 do 47 i 100 do 23).
Tak więc dla pojedyńczych grup zatrudnienie w niepełnym wymiarze ma duże znaczenie i to zarówno w starych jak i w nowych landach.
Zatrudnieni w niepełnym wymiarze to w głównej mierze kobiety, których jest 2,87 mln i stanowią 71% wszystkich zatrudnionych w niepełnym wymiarze, w porównaniu do 44% wszystkich zatrudnionych z pełnym ubezpieczeniem. Także dla osób poniżej 25 roku życia oraz starszych niż 55 lat zatrudnienie w niepełnym wymiarze odgrywa znacznie większą rolę ( 100 do 24 i 100 do 49).
Natomiast cudzoziemcy nie różnią się zasadniczo od Niemców pod względem liczby zatrudnionych w niepełnym wymiarze, na 100 zatrudnionych z pełnym ubezpieczeniem przypada tak samo jak w wypadku Niemców 15 zatrudnionych w niepełnym wymiarze.