Wspólna ocena założeń polityki zatrudnienia

Krajów Kandydujących do Członkostwa w Unii Europejskiej

(JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES)


Polska, Czechy, Słowacja i Estonia

Bartłomiej Piotrowski

W poniedziałek 29 stycznia 2001 r Pani Anna Diamantopoulou, Komisarz ds. Zatrudnienia i Spraw Społecznych Unii Europejskiej i wicepremier Rządu Rzeczpospolitej Polskiej Pan Longin Komołowski w uroczystej oprawie i w towarzystwie przedstawicieli mediów podpisali dokument pt.

" Wspólna Ocena Założeń Polskiej Polityki Zatrudnienia".

(JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES -

w skrócie JAP), - Tekst w tłumaczeniu polskim został opublikowany w

Rynku Pracy nr 6(114) z czerwca 2001

Zgodnie z postanowieniami Partnerstwa dla Członkostwa1, Rządy Państw Kandydujących oraz Komisja Europejska - Dyrekcja Generalna do spraw Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, dokonują Przeglądu Polityki Zatrudnienia w każdym z tych krajów zakończonego przyjęciem dokumentu zawierającego “Wspólną Ocenę".

 

Partnerstwo dla Członkostwa

Zadaniem Partnerstwa dla Członkostwa jest ujęcie w jednolite ramy tych dziedzin priorytetowych, wymagających dalszych dostosowań, które zostały wskazane w Opinii Komisji Europejskiej w sprawie polskiego wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej. Z tymi priorytetami są związane dostępne środki finansowe, które mają ułatwić państwom kandydującym ich realizację, oraz warunki, jakie będą musiały być spełnione przy tego rodzaju wsparciu. Partnerstwo dla Członkostwa zapewnia swoisty system instrumentów polityki, które wesprą proces przygotowywania się państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Należy do nich zaliczyć między innymi Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej (National Programme for the Adoption of the Acquis), który ma zostać przyjęty przez stronę polską                                              

Niesłychanie  istotnym  elementem  tych  dokumentów,  bodajże najważniejszym jest fakt, iż zawierają one wspólne ustalenia. Zawarte w JAP opinie to, potwierdzona podpisami ministrów opinia dotycząca sytuacji na rynku pracy podzielana zarówno przez ekspertów UE jak i rząd danego kraju.

 

' Partnerstwo dla Członkostwa - http://www.cie.gov.pVtem/dok/partnrpl.html


Ważnym elementem przeglądu jest także zastosowanie we wszystkich dokumentach jednolitej metodologii - co znacznie ułatwia wszelkie późniejsze porównania.

Trzeba jednak odnotować, iż pomimo przyjęcia jako założenie stosowania identycznej metodologii Raporty różnią się miedzy sobą stopniem dokładności opisu (a w konsekwencji i objętością). Najobszerniejszy Polski liczy 33 strony a najbardziej lakoniczny Czeski 17 stron.

Celem takiego przeglądu jest zbadanie stopnia zaawansowania danego kraju w przystosowywaniu polityki rynku pracy do realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

Wspólna polityka rynku pracy Unii Europejskiej - Europejska Strategia Zatrudnienia poszukując nowych koncepcji rynku pracy opiera się opiera się na jednolitych wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia - przyjętych w trakcie nadzwyczajnego szczytu w Luksemburgu w listopadzie 1997 r., czterech filarach europejskiej strategii zatrudnienia Zdefiniowanych jako:

- Poprawa zatrudnialności poprzez rozwój jakości zasobów ludzkich

- Rozwój Przedsiębiorczości

- Poprawa zdolności adaptacji przedsiębiorstw i ich pracowników do warunków zmieniającego się rynku

- Wzmocnienie polityki równości szans na rynku pracy.

Efektem każdego takiego przeglądu jest oficjalny dokument, taki jaki został podpisany w Warszawie w dniu 29.01.2001. Podobne dokumenty zostały też przygotowane i w innych krajach Kandydujących Wydaje się interesującym przyglądniecie się jak na tle ustaleń dotyczących Polski wyglądają analogiczne opracowania innych krajów.

Na dzień dzisiejszy (jesień 2001) dysponujemy opracowaniami dotyczącymi (w kolejności przyjmowania Raportów):

• Słowenii-l 8.07.2000

• Polski  -29.01.2001

• Estonii -19.03.2001

• Czech -11.05.2001

(Jak widać z powyższego Polska była drugim krajem kandydackim w którym przyjęto JAP, kolejne opracowania zgodnie z zapewnieniami Komisji winny ukazać się najpóźniej na przełomie 2001/2002).

We wszystkich krajach punktem wyjścia Przeglądu Polityki Zatrudnienia było uzgodnienie kryteriów wspólnej oceny. Oparto ją na - jak to określono -

^podstawowych wyzwaniach w dziedzinie zatrudnienia".

2 Extraordinary European Coundl Meeting on Employment Luxembourg, 20 and 21 Nmember 1997 http://emoptt.eu.tnt/comm/emplavment social/elm/summit/en/papers/concl.htm


Wyzwania te polegają, po pierwsze, na uznaniu, że rynek pracy powinien odzwierciedlać potrzeby dynamicznie rozwijającej się gospodarki rynkowej, stanowiącej część jednolitego rynku UE, w szczególności potrzebę posiadania mobilnych, łatwo przystosowujących się i wykwalifikowanych pracowników. A jak poważne jest to wyzwanie pokazują ostatnie informacje o rozwoju sytuacji na rynku pracy Unii Europejskiej.

W 2001 r. po 3 latach stosowania nowej polityki zatrudnienia sytuacja na europejskim rynku pracy poprawiła się w istotny sposób. Opublikowany w lipcu 2001 r raport - "Zatrudnienie w Europie 2001" pokazuje iż:

• Zatrudnienie w roku 2000 ( w stosunku do 1999) wzrosło o 1,8%

• Utworzono ponad 3 miliony nowych miejsc pracy

• Zaś bezrobocie spadło o więcej niż 1,5 miliona osób3. Dobrym przykładem "podwyższania poprzeczki" w dziedzinie dostosowania Polskiego Rynku Pracy do Europejskiego Rynku Pracy jest porównanie zmian jakie zaszły w ostatnich latach w poziomie wskaźnika zatrudnienia. Wskaźnik zatrudnienia który jest miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy (poprawa tego wskaźnika jest jednym z celów Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich) - zdefiniowany jest jako procentowy udział ludności pracującej w wieku 15-64 lata w ogólnej liczbie ludności w tym wieku4, w 1997 r dla Unii Europejskiej wynosił 60,6% a dla zaś Polski 58,8% .Czyli różnica w tym momencie nie była taka istotna. Obecnie w roku 2000 wskaźnik ten dla Unii Europejskiej wynosi

• 63,3% a dla Polski 55,1%. Nożyce rozwierają się.

Tym samym dostosowywać musimy do zmieniającej się sytuacji - sytuacji partnera który dużym wysiłkiem cały czas podąża szybko do przodu. Drugim wyzwaniem jest kreowanie polityki i tworzenie odpowiednich instytucji, które wspierają rozwój elastycznego rynku pracy. Obejmuje to potrzebę promowania dalekosiężnego podejścia do restrukturyzacji przemysłu, w celu przystosowania się do gospodarki opartej na wiedzy i stawienia czoła wpływowi zmian demograficznych.

Omawiane dokumenty maja jednolitą strukturę . Przygotowane analizy i ustalenia sformowane są w czterech kolejnych rozdziałach:

Rozdział I - zawiera krótki opis stanu gospodarki każdego kraju;

Rozdział II - przedstawia ogólna sytuację na rynku pracy i postęp dokonany w zakresie jego transformacji;

Rozdział III - określa główne wyzwania;

Rozdział IV - przedstawia ogólne wnioski wynikające z przeglądu.

Przedstawiając, w rozdziałach pierwszych raportów ogólną sytuację ekonomiczną kandydatów, zwrócono szczególna uwagę na następujące wyznaczniki tej sytuacji w poszczególnych krajach :

"3 Employment in Europę 2001 " - www.europa.eu.mt/comm/dgs/employmentsocial7keven.htm

4 Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w Larach 2000 - 2006. MPiPS

Warszawa 2000

 

Słowenia - to najbogatszy kraj kandydacki (bogactwo mierzone analogicznie jak w przypadku Czech wysokością GDP per capita osiąga 68% średniej Unii Europejskiej). Autorzy zwracają też uwagę, iż Słowenia jest drugim krajem po Polsce, który wychodzi z początkowego szoku transformacji - od 1993 r roczny średni wzrost GDP przewyższa 4%. Problemem jest wolne tempo prywatyzacji i utrzymywanie się nadal silnego sektora mało produktywnych firm państwowych.

Polska dysponuje dynamiczną gospodarka rynkową charakteryzująca się wysokim stopniem stabilności makroekonomicznej. Wzrost gospodarki -obrazowany wzrostem GDP , ma od kilku lat stale dodatni kierunek. Wzrasta produktywność w przemyśle. Inflacja jest pod kontrolą. Postępuje prywatyzacja. Unia Europejska jest głównym partnerem handlowym Polski. Problemem jest narastający deficyt na rachunku bieżącym i deficyt w handlu zagranicznym. Głównymi wyzwaniami jest wysokie bezrobocie oraz sytuacja budżetu państwa spowodowana między innymi wdrażanymi reformami. Polska wymaga też szybkiej i gruntownej reformy stosunków w rolnictwie. Potrzebna jest także reforma podatkowa - stymulująca rozwój przedsiębiorczości.

Estonia - podkreślony jest fakt prowadzenia od zarania odzyskanej niepodległości bardzo liberalnej polityki ekonomicznej. W początkowych latach po odzyskaniu niepodległości ekonomia Estonii charakteryzowała się bardzo szybkim wzrostem mierzonym GDP - sięgającym nawet (w 1997 r.) ponad 10%. W 1998 r nastąpił, przejściowy spadek i spowolnienie wzrostu ekonomicznego - Raport przewiduje zmianę tego zjawiska w 2000 r. Dla sytuacji Estonii charakterystyczny jest wysoki stopień bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jako zidentyfikowane wyzwania wymieniane są : konieczność:

reform w sektorze energetycznym, transporcie oraz redukcja deficytu na rachunku bieżącym.

Czechy są, co podkreśla Raport,   drugim co do zamożności krajem kandydackim ( zamożność mierzona jako GDP per capita - osiąga 63% średniej UE). Na przełomie wieku gospodarka czeska znajdowała się jednak w istotnych trudnościach. Wzrost GDP był niski. Pozytywnym zjawiskiem jest bardzo niska inflacja . Deficyt bieżący jest wysoki ale w ostatnich latach wykazuje tendencje malejącą.

 

Generalnie, można stwierdzić iż wszystkie omawiane Raporty ukazują rozwijające się gospodarki, które z występującymi wszędzie problemami i okresowymi trudnościami stwarzają jednak szansę na trwale i pozytywne zmiany dostosowujące do wyzwań związanych z akcesją. Sytuacja Polski na tym tle nie różni się w sposób istotny od innych omawianych krajów.

Rynek pracy omawianych krajów kandydackich prezentowany w Raportach charakteryzuje się:

Słowenia - sytuacja na rynku pracy Słowenii jest zdecydowanie lepsza niż we wszystkich pozostałych omawianych krajach. Stopa bezrobocia w 1999 r wynosiła 7,7%. Podstawowymi problemami są: bezrobocie osób starszych i o niskich kwalifikacjach, oraz bezrobocie długookresowe - 62% (jedna czwarta z nich bezrobotna ponad 3 lata).

 

Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 2000 5

Ludność

 

1988,2

 

Zatrudnionych

 

893,6

 

Wskaźnik zatrudnienia

 

62,7%

 

Stopa bezrobocia

 

6,9%

 

Bezrobocie młodych ( 15-24)

 

16,4%

 

Długotrwale bezrobotni (w % zasobów siły roboczej)

 

4,3%

 

Polska - ponowny wzrost bezrobocia do poziomu 16% po 1998 r kiedy to było ono na poziomie ok. 10% - analogicznym do sytuacji w Unii Europejskiej w tym okresie - spowodowany jest spowolnieniem wzrostu gospodarczego i postępami w restrukturyzacji. Niepokojącymi elementami sytuacji na rynku pracy są: wysoki udział bezrobotnych długookresowych (jakkolwiek sytuacja ta w ostatnich latach zmienia się w dobrym kierunku), wysokie bezrobocie wśród młodych i znaczny stopień zróżnicowania regionalnego stopy bezrobocia.

 

Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 20006

Ludność

 

30535,3

 

Zatrudnionych

 

14517,6

 

Wskaźnik zatrudnienia

 

55,1%

 

Stopa bezrobocia

 

16,3%

 

Bezrobocie młodych ( 15-24)

 

35,7%

 

Dłogotrwale bezrobotni (w % zasobów siły roboczej)

 

7,3%

 

5 Dane z Employment in Europę 2001 - dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów

6 Dane z Employment in Europę 2001 - dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów

 

 

Estonia - sytuacja na rynku pracy w Estonii podobnie jak w omawianych powyżej Czechach i Polsce charakteryzuje się narastaniem problemu bezrobocia w drugim okresie transformacji na przełomie lat 1998-2000. W 2000 r stopa bezrobocia osiągnęła (w połowie roku) 14%. Bezrobocie dotyka częściej mężczyzn niż kobiety ale głównym problemem jest niezwykle wysoki procent długotrwale bezrobotnych sięgający w roku 2000 47%

Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 2000 7

Ludność

 

1430,5

 

Zatrudnionych

 

604,4

 

Wskaźnik zatrudnienia

 

60,6%

 

Stopa bezrobocia

 

13,2%

 

Bezrobocie młodych ( 15-24)

 

23,7%

 

Długotrwale bezrobotni (w % zasobów siły roboczej)

 

6,3%

 

Czechy - gwałtowny wzrost bezrobocia w latach 1997-1999 , od stanu 3% w 1996 r - do poziomu 9,4 w grudniu 1999 jest zjawiskiem zdecydowanie niepokojącym. Spowodowało to pojawienie się takich negatywnych zjawisk jak bezrobocie długookresowe czy istotne zróżnicowanie sytuacji na lokalnych rynkach pracy. Osobnym problemem pozostaje bezrobocie wśród mniejszości romskiej - sięgające ponad 70%. ________Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 2000 8

Ludność

 

10222,1

 

Zatrudnionych

 

4675,1

 

Wskaźnik zatrudnienia

 

64,9%

 

Stopa bezrobocia

 

8,8%

 

Bezrobocie młodych ( 15-24)

 

17%

 

Dłogotrwale bezrobotni (w % zasobów siły roboczej)

 

4,3%

 

Przedstawiony w powyższych prezentacjach obraz sytuacji na rynkach pracy państw kandydackich różnią się znacznie - przy czym zdecydowanym liderem pozostaje Słowenia z bezrobociem porównywalnym z krajami Unii Europejskiej. Najtrudniejsza sytuacja na rynku pracy, wśród omawianych krajów , panuje w Polsce. Wszędzie jednak występują znaczące problemy na rynku pracy odnoszące się głównie do grup szczególnie zagrożonych, wszystkie wymienione kraje borykają się też z nierozwiązanym problemem bezrobocia długookresowego.

? Dane z Employment in Europę 2001 - dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów 8 Dane z Employment in Europę 2001 - dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów

 

Są to trudności i zagrożenia w znacznej mierze analogiczne do tych jakie występują na Unijnym Rynku Pracy - w poszczególnych Krajach Członkowskich . W cytowanym już powyżej Raporcie - Employment in Europę 2001 - jako nadal występujące zagrożenia - wyzwania, Pani komisarz Anna Diamantopoulou wymienia:

• Nierówność w dostępie do pracy ze względu na płeć

• Względne upośledzenia osób starszych na rynku pracy

• Większe zagrożenie bezrobociem ludzi młodych

• Nierówności regionalne

• Bezrobocie długookresowe.

Rozdziały wszystkich Raportów poświecone wyzwaniom stojącym przed poszczególnymi Krajami Kandydackimi są najobszerniejsze i najbardziej szczegółowe. Poszczególne obserwacje różnią się też znacznie od siebie - tak jak i lokalne uwarunkowania, a co za tym idzie konkretne wyzwania w każdym kraju są inne. Omówienie tych bardzo szczegółowych (i interesujących) analiz lokalnej sytuacji, przerasta założone ramy niniejszego opracowania. Szczegółowa analiza rynków pracy poszczególnych krajów winna stać się tematem osobnych analiz. W tym pracowaniu przedstawione zostały jedynie bardzo skrótowe i z konieczności wybiórcze informacje zawarte w poprzednim (II) rozdziale..

Najbardziej interesującą częścią Raportów są zaaprobowane przez każde z państw i Komisję Europejska konkluzje stwierdzające iż :

Polska posiada dobrze   funkcjonująca ekonomie rynkową i dokonała znaczącego postępu w restrukturyzacji gospodarki . Proces ten jest połączony z znaczącymi zmianami w funkcjonowaniu rynku pracy. Problemem jest utrzymywanie się makroekonomicznej nierównowagi szczególnie w zakresie równowagi fiskalnej i rosnącego bezrobocia . Polski rynek pracy zbyt wolno reaguje na poprawę sytuacji gospodarczej. Potrzebna jest kontynuacja zmian w zakresie reformy edukacji (w tym kształcenia dorosłych i kształcenia ustawicznego), koordynacji systemu podatkowego i systemu świadczeń w celu stworzenia zachęt do podejmowania pracy, zmniejszenie różnic regionalnych, poprawa pracy służb zatrudnienia (zapewnienie w tym celu niezbędnych środków). Przyjęcie przez Rząd Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju zasobów Ludzkich wraz z Narodowymi Planami Działań na rzecz Zatrudnienia oznacza, iż polska robi szybkie postępy na drodze do przygotowania się do implementacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia i do pełnego uczestnictwa w procesie koordynacji zatrudnienia na poziomie Unii Europejskiej.

 

Czechy - realizują dobry kierunek zmian na drodze do restrukturyzacji ekonomicznej i ekonomi rynkowej. Jednak opóźnienia w implementacji zmian, na początku lat 90-tych, spowodowały aktualnie istotne trudności na rynku pracy - wzrost bezrobocia - szczególnie w niektórych regionach. Sytuacja ta wymaga szybkich reform w zakresie podatków i zasiłków połączonych z implementacją aktywnych polityk rynku pracy. Potrzeba jest: połączenia wzrostu wynagrodzeń ze wzrostem wydajności pracy, koordynacji pomiędzy systemem podatkowym i zasiłkowym   w celu stworzenia zachęt do podejmowania pracy (zalecenie analogiczne jak w materiale polskim), reformy systemu emerytalnego, wzmocnienia służb zatrudnienia. Przyjęcie Narodowego Programu Zatrudnienia stanowi istotny krok naprzód w koordynacji polityk zatrudnienia i adaptacji założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Dla wdrażania i monitorowania Programu Zatrudnienia potrzeba ścisłej współpracy z partnerami społecznymi.

Estonia - posiada dobrze funkcjonującą gospodarkę rynkową i uczyniła dalsze postępu w zakresie restrukturyzacji gospodarki. Problemem jest utrzymywanie się   makroekonomicznej nierównowagi szczególnie w zakresie bilansu zewnętrznego i wydatków publicznych. Problemem jest też wysokie bezrobocie utrzymujące się także w okresach szybkiego rozwoju gospodarczego. Potrzeba jest : kontynuacji reform edukacji w tym dorosłych i bezrobotnych a także zapewnienia równego dostępu kobiet i mężczyzn do rynku pracy. Przyjęcie Narodowego Programu Zatrudnienia 200-2001 wskazuje na szybki postęp w przygotowaniach do implementacji Europejskiej Strategii zatrudnienia.

Słowenia - dokonała istotny postępu  w restrukturyzacji swojej ekonomi w kierunku rynkowym. Wśród najistotniejszych niezbędnych zmian potrzebne są reformy w systemie edukacji, polityki regionalnej. Potrzeba także zwiększenia wysiłków na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy - szczególnie w sektorze usług.

Wspólnymi stwierdzeniami Raportów dla wszystkich omawianych dotychczas Krajów Kandydackich są te które dotyczą koniecznych reform edukacji, doskonalenia systemów podatkowych i zasiłkowych w kierunku zachęcania do tworzenia nowych miejsc pracy oraz podejmowania pracy a także wdrażania Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

We wszystkich opracowaniach przykłada się dużą wagę do , podkreślanej przez przedstawicieli Komisji Europejskiej, istotnej roli jaka we wprowadzeniu aktywnych polityk rynku pracy i implementacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia (w tym wykorzystaniu Europejskiego Funduszu Socjalnego), winny odgrywać Publiczne Służby Zatrudnienia.

 

Należyty rozwój tych służb oraz zapewnienie im możliwości profesjonalnego działania ( w tym poprzez zapewnieniu odpowiednich środków finansowych) są silnie podkreślone . Wśród zaleceń pojawia się też silnie akcentowana konieczność zachowania, we wdrażaniu niezbędnych reform rynku pracy, zasady ścisłej współpracy z partnerami społecznymi. Istotnym wspólnym ustaleniem jest też zobowiązani do przeprowadzanie stałego monitorowania prowadzanych polityk zatrudnienia, analogicznie jako to ma miejsce w krajach Członkowskich Unii Europejskiej.

 

Bibliografia

Employment in Europę 2001 " -www.europa.eu.mt/comm/dgs/emplovmentsocial/key en.htm

Extraordinary European Councii Meeting on Employment Luxembourg, 20 and 21 November 1997 -

http://europa.eu.int/comm/emplovment social/elm/summit/en/papers/concl.htm

JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES of The Czech Republic
JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES m Estonia JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES in Poland
JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES of Slovenia Partnerstwo dla Członkostwa - http://www.cie.gov.pl/tem/dok/partnrpl.html