Wspólna ocena założeń polityki zatrudnienia
Krajów Kandydujących do Członkostwa w Unii Europejskiej
(JOINT ASSESSMENT OF
EMPLOYMENT PRIORITIES)
Bartłomiej
Piotrowski
W
poniedziałek 29 stycznia 2001 r Pani Anna Diamantopoulou, Komisarz ds.
Zatrudnienia i Spraw Społecznych Unii Europejskiej i wicepremier Rządu
Rzeczpospolitej Polskiej Pan Longin Komołowski w uroczystej oprawie i w
towarzystwie przedstawicieli mediów podpisali dokument pt.
" Wspólna
Ocena Założeń Polskiej Polityki Zatrudnienia".
(JOINT ASSESSMENT OF
EMPLOYMENT PRIORITIES -
w skrócie JAP), - Tekst w tłumaczeniu polskim został
opublikowany w
Rynku Pracy nr 6(114) z czerwca 2001
Zgodnie z postanowieniami Partnerstwa dla
Członkostwa1, Rządy Państw Kandydujących oraz Komisja Europejska -
Dyrekcja Generalna do spraw Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, dokonują Przeglądu
Polityki Zatrudnienia w każdym z tych krajów zakończonego przyjęciem dokumentu
zawierającego “Wspólną Ocenę".
Partnerstwo dla Członkostwa
Zadaniem Partnerstwa dla
Członkostwa jest ujęcie w jednolite ramy tych dziedzin priorytetowych,
wymagających dalszych dostosowań, które zostały wskazane w Opinii Komisji
Europejskiej w sprawie polskiego wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej. Z
tymi priorytetami są związane dostępne środki finansowe, które mają ułatwić
państwom kandydującym ich realizację, oraz warunki, jakie będą musiały być
spełnione przy tego rodzaju wsparciu. Partnerstwo dla Członkostwa zapewnia
swoisty system instrumentów polityki, które wesprą proces przygotowywania się
państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Należy do nich
zaliczyć między innymi Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii
Europejskiej (National Programme for the Adoption of the Acquis), który ma
zostać przyjęty przez stronę polską
Niesłychanie istotnym
elementem tych dokumentów,
bodajże najważniejszym jest fakt, iż zawierają one wspólne ustalenia.
Zawarte w JAP opinie to, potwierdzona podpisami ministrów opinia dotycząca
sytuacji na rynku pracy podzielana zarówno przez ekspertów UE jak i rząd danego
kraju.
' Partnerstwo dla Członkostwa - http://www.cie.gov.pVtem/dok/partnrpl.html
Ważnym elementem przeglądu jest także zastosowanie we wszystkich
dokumentach jednolitej metodologii - co znacznie ułatwia wszelkie późniejsze
porównania.
Trzeba jednak odnotować, iż pomimo przyjęcia jako założenie stosowania
identycznej metodologii Raporty różnią się miedzy sobą stopniem dokładności
opisu (a w konsekwencji i objętością). Najobszerniejszy Polski liczy 33 strony
a najbardziej lakoniczny Czeski 17 stron.
Celem takiego przeglądu jest zbadanie stopnia
zaawansowania danego kraju w przystosowywaniu polityki rynku pracy do
realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Wspólna
polityka rynku pracy Unii Europejskiej - Europejska Strategia Zatrudnienia
poszukując nowych koncepcji rynku pracy opiera się opiera się na jednolitych
wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia - przyjętych w trakcie
nadzwyczajnego szczytu w Luksemburgu w listopadzie 1997 r., czterech filarach
europejskiej strategii zatrudnienia Zdefiniowanych jako:
-
Poprawa zatrudnialności poprzez rozwój jakości zasobów ludzkich
- Rozwój
Przedsiębiorczości
-
Poprawa zdolności adaptacji przedsiębiorstw i ich pracowników do warunków
zmieniającego się rynku
-
Wzmocnienie polityki równości szans na rynku pracy.
Efektem
każdego takiego przeglądu jest oficjalny dokument, taki jaki został podpisany w
Warszawie w dniu 29.01.2001. Podobne dokumenty zostały też przygotowane i w
innych krajach Kandydujących Wydaje się interesującym przyglądniecie się jak na
tle ustaleń dotyczących Polski wyglądają analogiczne opracowania innych krajów.
Na dzień
dzisiejszy (jesień 2001) dysponujemy opracowaniami dotyczącymi (w kolejności
przyjmowania Raportów):
• Słowenii-l 8.07.2000
• Polski
-29.01.2001
• Estonii -19.03.2001
• Czech -11.05.2001
(Jak
widać z powyższego Polska była drugim krajem kandydackim w którym przyjęto JAP,
kolejne opracowania zgodnie z zapewnieniami Komisji winny ukazać się najpóźniej
na przełomie 2001/2002).
We
wszystkich krajach punktem wyjścia Przeglądu Polityki Zatrudnienia było
uzgodnienie kryteriów wspólnej oceny. Oparto ją na - jak to określono -
^podstawowych wyzwaniach w dziedzinie zatrudnienia".
2 Extraordinary European Coundl Meeting on Employment
Luxembourg, 20 and 21 Nmember 1997 http://emoptt.eu.tnt/comm/emplavment
social/elm/summit/en/papers/concl.htm
Wyzwania
te polegają, po pierwsze, na uznaniu, że rynek pracy powinien odzwierciedlać
potrzeby dynamicznie rozwijającej się gospodarki rynkowej, stanowiącej część
jednolitego rynku UE, w szczególności potrzebę posiadania mobilnych, łatwo
przystosowujących się i wykwalifikowanych pracowników. A jak poważne jest to
wyzwanie pokazują ostatnie informacje o rozwoju sytuacji na rynku pracy Unii
Europejskiej.
W 2001 r. po 3 latach stosowania nowej polityki
zatrudnienia sytuacja na europejskim rynku pracy poprawiła się w istotny
sposób. Opublikowany w lipcu 2001 r raport - "Zatrudnienie w Europie
2001" pokazuje iż:
• Zatrudnienie w roku 2000 ( w stosunku do 1999) wzrosło o
1,8%
• Utworzono ponad 3 miliony nowych miejsc pracy
• Zaś bezrobocie spadło o więcej niż 1,5 miliona osób3.
Dobrym przykładem "podwyższania poprzeczki" w dziedzinie dostosowania
Polskiego Rynku Pracy do Europejskiego Rynku Pracy jest porównanie zmian jakie
zaszły w ostatnich latach w poziomie wskaźnika zatrudnienia. Wskaźnik
zatrudnienia który jest miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy
(poprawa tego wskaźnika jest jednym z celów Narodowej Strategii Wzrostu
Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich) - zdefiniowany jest jako procentowy
udział ludności pracującej w wieku 15-64 lata w ogólnej liczbie ludności w tym
wieku4, w 1997 r dla Unii Europejskiej wynosił 60,6% a dla zaś
Polski 58,8% .Czyli różnica w tym momencie nie była taka istotna. Obecnie w roku
2000 wskaźnik ten dla Unii Europejskiej wynosi
• 63,3% a dla Polski 55,1%. Nożyce rozwierają się.
Tym
samym dostosowywać musimy do zmieniającej się sytuacji - sytuacji partnera
który dużym wysiłkiem cały czas podąża szybko do przodu. Drugim wyzwaniem jest
kreowanie polityki i tworzenie odpowiednich instytucji, które wspierają rozwój
elastycznego rynku pracy. Obejmuje to potrzebę promowania dalekosiężnego
podejścia do restrukturyzacji przemysłu, w celu przystosowania się do
gospodarki opartej na wiedzy i stawienia czoła wpływowi zmian demograficznych.
Omawiane
dokumenty maja jednolitą strukturę . Przygotowane analizy i ustalenia
sformowane są w czterech kolejnych rozdziałach:
Rozdział I - zawiera krótki opis stanu gospodarki każdego
kraju;
Rozdział
II - przedstawia ogólna sytuację na rynku pracy i postęp dokonany w zakresie
jego transformacji;
Rozdział III - określa główne wyzwania;
Rozdział IV - przedstawia ogólne wnioski wynikające z
przeglądu.
Przedstawiając,
w rozdziałach pierwszych raportów ogólną sytuację ekonomiczną kandydatów,
zwrócono szczególna uwagę na następujące wyznaczniki tej sytuacji w
poszczególnych krajach :
"3 Employment in Europę 2001 " - www.europa.eu.mt/comm/dgs/employmentsocial7keven.htm
4 Narodowa Strategia Wzrostu
Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w Larach 2000 - 2006. MPiPS
Warszawa 2000
Słowenia - to
najbogatszy kraj kandydacki (bogactwo mierzone analogicznie jak w przypadku
Czech wysokością GDP per capita osiąga 68% średniej Unii Europejskiej). Autorzy
zwracają też uwagę, iż Słowenia jest drugim krajem po Polsce, który wychodzi z
początkowego szoku transformacji - od 1993 r roczny średni wzrost GDP
przewyższa 4%. Problemem jest wolne tempo prywatyzacji i utrzymywanie się nadal
silnego sektora mało produktywnych firm państwowych.
Polska
dysponuje dynamiczną gospodarka rynkową charakteryzująca się wysokim stopniem
stabilności makroekonomicznej. Wzrost gospodarki -obrazowany wzrostem GDP , ma
od kilku lat stale dodatni kierunek. Wzrasta produktywność w przemyśle.
Inflacja jest pod kontrolą. Postępuje prywatyzacja. Unia Europejska jest
głównym partnerem handlowym Polski. Problemem jest narastający deficyt na
rachunku bieżącym i deficyt w handlu zagranicznym. Głównymi wyzwaniami jest
wysokie bezrobocie oraz sytuacja budżetu państwa spowodowana między innymi
wdrażanymi reformami. Polska wymaga też szybkiej i gruntownej reformy stosunków
w rolnictwie. Potrzebna jest także reforma podatkowa - stymulująca rozwój
przedsiębiorczości.
Estonia -
podkreślony jest fakt prowadzenia od zarania odzyskanej niepodległości bardzo
liberalnej polityki ekonomicznej. W początkowych latach po odzyskaniu
niepodległości ekonomia Estonii charakteryzowała się bardzo szybkim wzrostem
mierzonym GDP - sięgającym nawet (w 1997 r.) ponad 10%. W 1998 r nastąpił,
przejściowy spadek i spowolnienie wzrostu ekonomicznego - Raport przewiduje
zmianę tego zjawiska w 2000 r. Dla sytuacji Estonii charakterystyczny jest
wysoki stopień bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jako zidentyfikowane wyzwania
wymieniane są : konieczność:
reform w
sektorze energetycznym, transporcie oraz redukcja deficytu na rachunku
bieżącym.
Czechy są, co
podkreśla Raport, drugim co do
zamożności krajem kandydackim ( zamożność mierzona jako GDP per capita - osiąga
63% średniej UE). Na przełomie wieku gospodarka czeska znajdowała się jednak w
istotnych trudnościach. Wzrost GDP był niski. Pozytywnym zjawiskiem jest bardzo
niska inflacja . Deficyt bieżący jest wysoki ale w ostatnich latach wykazuje
tendencje malejącą.
Generalnie,
można stwierdzić iż wszystkie omawiane Raporty ukazują rozwijające się
gospodarki, które z występującymi wszędzie problemami i okresowymi trudnościami
stwarzają jednak szansę na trwale i pozytywne zmiany dostosowujące do wyzwań
związanych z akcesją. Sytuacja Polski na tym tle nie różni się w sposób istotny
od innych omawianych krajów.
Rynek pracy omawianych krajów kandydackich
prezentowany w Raportach charakteryzuje się:
Słowenia -
sytuacja na rynku pracy Słowenii jest zdecydowanie lepsza niż we wszystkich
pozostałych omawianych krajach. Stopa bezrobocia w 1999 r wynosiła 7,7%.
Podstawowymi problemami są: bezrobocie osób starszych i o niskich
kwalifikacjach, oraz bezrobocie długookresowe - 62% (jedna czwarta z nich bezrobotna
ponad 3 lata).
Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 2000 5
Ludność |
1988,2 |
Zatrudnionych |
893,6 |
Wskaźnik
zatrudnienia |
62,7% |
Stopa
bezrobocia |
6,9% |
Bezrobocie
młodych ( 15-24) |
16,4% |
Długotrwale
bezrobotni (w % zasobów siły roboczej) |
4,3% |
Polska - ponowny wzrost bezrobocia do poziomu 16% po 1998
r kiedy to było ono na poziomie ok. 10% - analogicznym do sytuacji w Unii
Europejskiej w tym okresie - spowodowany jest spowolnieniem wzrostu
gospodarczego i postępami w restrukturyzacji. Niepokojącymi elementami sytuacji
na rynku pracy są: wysoki udział bezrobotnych długookresowych (jakkolwiek
sytuacja ta w ostatnich latach zmienia się w dobrym kierunku), wysokie
bezrobocie wśród młodych i znaczny stopień zróżnicowania regionalnego stopy
bezrobocia.
Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 20006
Ludność |
30535,3 |
Zatrudnionych |
14517,6 |
Wskaźnik
zatrudnienia |
55,1% |
Stopa
bezrobocia |
16,3% |
Bezrobocie
młodych ( 15-24) |
35,7% |
Dłogotrwale
bezrobotni (w % zasobów siły roboczej) |
7,3% |
5 Dane z Employment in Europę 2001
- dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów
6 Dane z Employment in Europę 2001
- dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów
Estonia -
sytuacja na rynku pracy w Estonii podobnie jak w omawianych powyżej Czechach i
Polsce charakteryzuje się narastaniem problemu bezrobocia w drugim okresie
transformacji na przełomie lat 1998-2000. W 2000 r stopa bezrobocia osiągnęła
(w połowie roku) 14%. Bezrobocie dotyka częściej mężczyzn niż kobiety ale
głównym problemem jest niezwykle wysoki procent długotrwale bezrobotnych
sięgający w roku 2000 47%
Podstawowe Wskaźniki Rynku Pracy Roku 2000 7
Ludność |
1430,5 |
Zatrudnionych |
604,4 |
Wskaźnik
zatrudnienia |
60,6% |
Stopa
bezrobocia |
13,2% |
Bezrobocie
młodych ( 15-24) |
23,7% |
Długotrwale
bezrobotni (w % zasobów siły roboczej) |
6,3% |
Czechy - gwałtowny wzrost bezrobocia w latach 1997-1999 ,
od stanu 3% w 1996 r - do poziomu 9,4 w grudniu 1999 jest zjawiskiem
zdecydowanie niepokojącym. Spowodowało to pojawienie się takich negatywnych
zjawisk jak bezrobocie długookresowe czy istotne zróżnicowanie sytuacji na
lokalnych rynkach pracy. Osobnym problemem pozostaje bezrobocie wśród
mniejszości romskiej - sięgające ponad 70%. ________Podstawowe Wskaźniki
Rynku Pracy Roku 2000 8
Ludność |
10222,1 |
Zatrudnionych |
4675,1 |
Wskaźnik
zatrudnienia |
64,9% |
Stopa
bezrobocia |
8,8% |
Bezrobocie
młodych ( 15-24) |
17% |
Dłogotrwale
bezrobotni (w % zasobów siły roboczej) |
4,3% |
Przedstawiony
w powyższych prezentacjach obraz sytuacji na rynkach pracy państw kandydackich
różnią się znacznie - przy czym zdecydowanym liderem pozostaje Słowenia z
bezrobociem porównywalnym z krajami Unii Europejskiej. Najtrudniejsza sytuacja
na rynku pracy, wśród omawianych krajów , panuje w Polsce. Wszędzie jednak
występują znaczące problemy na rynku pracy odnoszące się głównie do grup
szczególnie zagrożonych, wszystkie wymienione kraje borykają się też z
nierozwiązanym problemem bezrobocia długookresowego.
? Dane z Employment in Europę 2001
- dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą różnych okresów 8
Dane z Employment in Europę 2001 - dane oryginalne z poszczególnych JAP dotyczą
różnych okresów
Są to
trudności i zagrożenia w znacznej mierze analogiczne do tych jakie występują na
Unijnym Rynku Pracy - w poszczególnych Krajach Członkowskich . W cytowanym już
powyżej Raporcie - Employment in Europę 2001 - jako nadal występujące
zagrożenia - wyzwania, Pani komisarz Anna Diamantopoulou wymienia:
• Nierówność
w dostępie do pracy ze względu na płeć
•
Względne upośledzenia osób starszych na rynku pracy
•
Większe zagrożenie bezrobociem ludzi młodych
•
Nierówności regionalne
•
Bezrobocie długookresowe.
Rozdziały wszystkich
Raportów poświecone wyzwaniom stojącym przed poszczególnymi Krajami
Kandydackimi są najobszerniejsze i najbardziej szczegółowe. Poszczególne
obserwacje różnią się też znacznie od siebie - tak jak i lokalne uwarunkowania,
a co za tym idzie konkretne wyzwania w każdym kraju są inne. Omówienie tych
bardzo szczegółowych (i interesujących) analiz lokalnej sytuacji, przerasta
założone ramy niniejszego opracowania. Szczegółowa analiza rynków pracy
poszczególnych krajów winna stać się tematem osobnych analiz. W tym pracowaniu
przedstawione zostały jedynie bardzo skrótowe i z konieczności wybiórcze
informacje zawarte w poprzednim (II) rozdziale..
Najbardziej
interesującą częścią Raportów są zaaprobowane przez każde z państw i Komisję
Europejska konkluzje stwierdzające iż :
Polska posiada
dobrze funkcjonująca ekonomie rynkową
i dokonała znaczącego postępu w restrukturyzacji gospodarki . Proces ten jest
połączony z znaczącymi zmianami w funkcjonowaniu rynku pracy. Problemem jest
utrzymywanie się makroekonomicznej nierównowagi szczególnie w zakresie
równowagi fiskalnej i rosnącego bezrobocia . Polski rynek pracy zbyt wolno
reaguje na poprawę sytuacji gospodarczej. Potrzebna jest kontynuacja zmian w
zakresie reformy edukacji (w tym kształcenia dorosłych i kształcenia
ustawicznego), koordynacji systemu podatkowego i systemu świadczeń w celu
stworzenia zachęt do podejmowania pracy, zmniejszenie różnic regionalnych,
poprawa pracy służb zatrudnienia (zapewnienie w tym celu niezbędnych środków).
Przyjęcie przez Rząd Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju
zasobów Ludzkich wraz z Narodowymi Planami Działań na rzecz Zatrudnienia
oznacza, iż polska robi szybkie postępy na drodze do przygotowania się do
implementacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia i do pełnego uczestnictwa w
procesie koordynacji zatrudnienia na poziomie Unii Europejskiej.
Czechy -
realizują dobry kierunek zmian na drodze do restrukturyzacji ekonomicznej i
ekonomi rynkowej. Jednak opóźnienia w implementacji zmian, na początku lat
90-tych, spowodowały aktualnie istotne trudności na rynku pracy - wzrost
bezrobocia - szczególnie w niektórych regionach. Sytuacja ta wymaga szybkich
reform w zakresie podatków i zasiłków połączonych z implementacją aktywnych
polityk rynku pracy. Potrzeba jest: połączenia wzrostu wynagrodzeń ze wzrostem
wydajności pracy, koordynacji pomiędzy systemem podatkowym i zasiłkowym w celu stworzenia zachęt do podejmowania
pracy (zalecenie analogiczne jak w materiale polskim), reformy systemu emerytalnego,
wzmocnienia służb zatrudnienia. Przyjęcie Narodowego Programu Zatrudnienia
stanowi istotny krok naprzód w koordynacji polityk zatrudnienia i adaptacji
założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Dla wdrażania i monitorowania
Programu Zatrudnienia potrzeba ścisłej współpracy z partnerami społecznymi.
Estonia -
posiada dobrze funkcjonującą gospodarkę rynkową i uczyniła dalsze postępu w
zakresie restrukturyzacji gospodarki. Problemem jest utrzymywanie się makroekonomicznej nierównowagi szczególnie
w zakresie bilansu zewnętrznego i wydatków publicznych. Problemem jest też
wysokie bezrobocie utrzymujące się także w okresach szybkiego rozwoju
gospodarczego. Potrzeba jest : kontynuacji reform edukacji w tym dorosłych i
bezrobotnych a także zapewnienia równego dostępu kobiet i mężczyzn do rynku
pracy. Przyjęcie Narodowego Programu Zatrudnienia 200-2001 wskazuje na szybki
postęp w przygotowaniach do implementacji Europejskiej Strategii zatrudnienia.
Słowenia -
dokonała istotny postępu w
restrukturyzacji swojej ekonomi w kierunku rynkowym. Wśród najistotniejszych
niezbędnych zmian potrzebne są reformy w systemie edukacji, polityki
regionalnej. Potrzeba także zwiększenia wysiłków na rzecz tworzenia nowych
miejsc pracy - szczególnie w sektorze usług.
Wspólnymi
stwierdzeniami Raportów dla wszystkich omawianych dotychczas Krajów
Kandydackich są te które dotyczą koniecznych reform edukacji, doskonalenia
systemów podatkowych i zasiłkowych w kierunku zachęcania do tworzenia nowych
miejsc pracy oraz podejmowania pracy a także wdrażania Europejskiej Strategii
Zatrudnienia.
We wszystkich opracowaniach
przykłada się dużą wagę do , podkreślanej przez przedstawicieli Komisji
Europejskiej, istotnej roli jaka we wprowadzeniu aktywnych polityk rynku pracy
i implementacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia (w tym wykorzystaniu
Europejskiego Funduszu Socjalnego), winny odgrywać Publiczne Służby
Zatrudnienia.
Należyty rozwój tych
służb oraz zapewnienie im możliwości profesjonalnego działania ( w tym poprzez
zapewnieniu odpowiednich środków finansowych) są silnie podkreślone . Wśród
zaleceń pojawia się też silnie akcentowana konieczność zachowania, we wdrażaniu
niezbędnych reform rynku pracy, zasady ścisłej współpracy z partnerami
społecznymi. Istotnym wspólnym ustaleniem jest też zobowiązani do
przeprowadzanie stałego monitorowania prowadzanych polityk zatrudnienia,
analogicznie jako to ma miejsce w krajach Członkowskich Unii Europejskiej.
Bibliografia
Employment in Europę 2001
" -www.europa.eu.mt/comm/dgs/emplovmentsocial/key en.htm
Extraordinary European Councii Meeting on Employment
Luxembourg, 20 and 21 November 1997 -
http://europa.eu.int/comm/emplovment
social/elm/summit/en/papers/concl.htm
JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES
of The Czech Republic
JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES m Estonia JOINT ASSESSMENT OF
EMPLOYMENT PRIORITIES in Poland
JOINT ASSESSMENT OF EMPLOYMENT PRIORITIES of Slovenia Partnerstwo dla
Członkostwa - http://www.cie.gov.pl/tem/dok/partnrpl.html